Saga - 2005, Side 35

HEIÐUR OG HELVÍTI
33
Með því að bera dauðasenu Sturlu Sighvatssonar og annarra
persóna íslendinga sögu saman við þrjár fyrirliggjandi formgerðir
af hetjudauða hefur Úlfar Bragason sýnt fram á formúlukennda
atburðarás þar sem minni og atvik kallast á frá einni frásögn til
annarrar.105 Atburðir eru undirbúnir með fyrirboðum og draum-
um sem minna hver á annan. Hetjuskapur á dauðastundu, þar
sem sótt er að hetjunni með ofurefli og hún yfirbuguð eftir hat-
ramma baráttu, er klassískt frásagnarform hetjudauðans þar sem
umhverfi og aðstæður spila saman. Sagnaritari hefur augljóslega
hefðbundin frásagnarmynstur að viðmiði við byggingu sögu
sinnar. Þannig gefur hann tilefni til að atburðir séu bornir saman
og séðir í samhengi.106 Af því má ráða að hetjudauði sé iðulega
sniðinn að hefðbundnum hugmyndum um hvað teljist til hetju-
skapar.
Sverre Bagge vill setja dauðann í þjóðfélagslegt samhengi. Hann
segir dauðann ekki aðeins upplifun þess deyjandi heldur hluta af
samfélagsskipuninni sem ekki verði sneitt hjá. Þegar dauðinn
klippir á þjóðfélagsleg bönd þess látna gefur hann jafnframt öðrum
ný tækifæri. Dauði eins er vendipunktur í lífi annars. Það getur ráð-
ið úrslitum fyrir afdrif þess eftirlifandi hvort takist að skapa ný per-
sónuleg sambönd eftir að dauðinn hefur rofið mikilvæg tengsl.107
Arnved Nedkvitne hefur einnig velt fyrir sér samspili samfélags-
þróunar og dauðahugmynda. Kristnar hugmyndir og siðir áttu
fyrst og fremst rætur að rekja til annarra evrópskra landa, en lífs-
viðhorf manna voru jafnframt sótt til samfélagsins. Nedkvitne seg-
ir hetjudauða vera afsprengi heiðninnar. Með því að falla sem hetj-
ur tryggðu menn sér ekki einvörðungu eilíft líf heldur nutu eftirlif-
endur góðs af upphefð þess fallna. Við kristnitöku missti hetju-
dauðinn hins vegar trúarlega merkingu sína. Menn áttu ekki leng-
ur greiða leið til guðanna. Engu að síður var hetjudauði enn eftir-
sóknarverður á Sturlungaöld og hafði samfélagsgerðin átt mikinn
þátt í að viðhalda hetjudýrkun. Slíkur dauðdagi á vígvellinum var
álitinn vegsauki langt fram undir lok miðalda.108
105 Þær formgerðir sem Úlfar tekur mið af verða hér einungis raktar í þeim þátt-
um sem eiga við viðfangsefni greinarinnar.
106 Úlfar Bragason, „Hetjudauði Sturlu Sighvatssonar", Skírnir 160 (1986), bls.
64-77.
107 Sverre Bagge, „Doden i middelalderen", bls. 223-227.
108 Arnved Nedkvitne, Molet med deden i norren middelalder, bls. 12-13,71,83-84.