Saga - 2005, Side 40

38
EVA S. ÓLAFSDÓTTIR
skipa í sögunni. Trúarlegum þáttum er þar kastað fram þó svo að
ekki hafi borið á trú þeirra áður. Dauðasenur af þessu tagi þurfa þó
ekki endilega að vera sönnun fyrir hentistefnu gagnvart trúnni.
Frásögnin dvelur ekki við gráan hversdagsleikann, heldur er aug-
unum ávallt beint að þeim tíðindum sem drógu til atburða. Sagan
segir ekkert um hvort menn hafi stundað kristilegt líferni fram að
því. Þess vegna þarf ekki að skjóta skökku við þegar menn leggjast
á bæn fyrir aftöku. Trúarkennsla var hluti af því sem menn ólust
upp við. Blessunar er þörf þegar endalokin nálgast og óttinn við ei-
lífa útskúfun stendur mönnum ljóslifandi fyrir hugskotssjónum.
Dauðinn var merkingarþrunginn og allt sem tengdist honum
minnisvert. Miðaldamenn gera mikið úr dauðanum og viðbrögð-
um manna við honum.122 Dauðinn var t.a.m. aldrei nafnlaus þar
sem vegandi er ávallt nefndur á nafn. Menn höfðu þörf fyrir að láta
vita hvernig dauða þeirra bar að garði. Þess finnast dæmi að menn
hafi skjalfest atburði áður en þeir féllu frá ef svo bar til að þeir stóðu
frammi fyrir dauðanum og sáu ekki fram á að nokkur lifði eftir til
frásagnar.123 Hinn goðsagnakenndi dauðdagi var fyrrum ofbeldis-
fullur þar sem viðkomandi lést á vígvellinum og varði heiður sinn
og ættarinnar. Vegandinn bar virðingu fyrir fórnarlambi sínu sem
féll eftir hatramma baráttu. Mikilfengleiki dauðans fólst í þeirri að-
dáun sem hann vakti meðal manna.124 Yfirveguð dánarorð lýsa
andlegum sigri þess deyjandi. Yfirburðir hetjunnar á lokastundu
felast í að vera stór í ósigrinum.125 A miðöldum var helsti ávinning-
ur dauðadæmds manns óttaleysi andspænis örlögunum. Ekki er
ólíklegt að menn hafi gælt við tilhugsunina um að skapa sér glæst-
an orðstír afkomendum til upphefðar. Líkamlegur dauði var hvort
eð er óumflýjanlegur en andlegt líf gat varað að eilífu. Með þetta
fyrir augum urðu afrek manna að vera í frásögur færandi.126
í lok Sturlungaaldar höfða forn gildi missterkt til manna.
Mönnum var orðið illmögulegt að safna liði til hefnda. Dræm liðs-
söfnun Þórðar kakala ber til að mynda vitni hnignun þeirrar hefð-
122 Guðrún Nordal, „Dauðasvipir miðalda", bls. 158.
123 Sturlunga saga I. Prestssaga Guðtnundar Arasonar, bls. 122.
124 Givonna Salvucci, „Sturlunga Saga: an Essential Source for a Thanatological
Approach to the Middle Ages", bls. 690-694.
125 Theodore M. Andersson, The lcelandic Family Saga: An Analytic Reading, bls.
90-91.
126 Edda Kristjánsdóttir, „Útfararsiðir ásatrúarmanna", Dauðinn í íslenskum
veruleika (Reykjavík, 1996), bls. 170.