Saga - 2005, Side 45

JÓN ÁRNI FRIÐJÓNSSON
Af beislabátum og unnarjóum
Járningar hesta og
samgöngubylting á miðöldum
Það hafði mikla þýðingu fyrir íslenskt samfélag fyrri alda að hafa yfir að
ráða hestakyni sem var eins og skapað til að glíma við vegleysur; þúfna-
karga, fúamýrar, grjóturðir og straumvötn. Sagan af „þarfasta þjóninum" er
raunar fyrir löngu orðin ein vinsælasta stórsaga íslenskrar menningar en
hún fjallar lítt um þau vandamál sem hljóta að hafa fylgt notkun hans á
miðöldum, m.a. að hestarnir voru lengi vel notaðir ójámaðir. Hvernig var
tekist á við þann vanda?1 Þó að íslendingar hafi líklega fyrst kynnst skeif-
um um 1100 er margt sem bendir til að notkun þeirra hafi verið lengi að
breiðast út og veruleg umskipti hafi fyrst orðið er viðskipti hófust við Eng-
lendinga á 15. öld. Verður að ætla að þeirra umskipta sjái einhvern stað þó
að lítill gaumur hafi hingað til verið gefinn að því.
Um sumar söguskýringar myndast svo almennt samkomulag að
þær virðast gera frekari spurningar um efnið óþarfar — þær verða
efni í stórsögur. Ein slík varðar hlutverk hestsins í hinu íslenska
bændasamfélagi. Um það hefur lengi ríkt þjóðleg sátt að hann hafi
gert fólki kleift að búa í svo hrjóstrugu og ógreiðfæru landi. Hin
mikla hestaeign íslendinga hlýtur að teljast nokkuð sérstæð og vek-
ur enn furðu margra. Á síðari öldum virðast flestir eða allir íslensk-
ir bændur hafa haft yfir einhverjum hrossum að ráða en það er
1 Hugmyndin að þessari athugun á rætur að rekja til ákveðinna þátta í MA-ritgerð
sem undirritaður samdi undir leiðsögn Helga Þorlákssonar: (Lbs.-Hbs.). Jón Ámi
Friðjónsson, Hafnir Hólastaðar. Um Kolbeinsárós og aðrar miðaldahafnir Skag-
firðinga. MA-ritgerð í sagnfræði við Háskóla íslands 2002. Á Helgi þakkir skild-
ar fyrir margvíslegar ábendingar varðandi það efni sem hér er tekið til umræðu.
Aðaltitill greinarinnar vísar til þeirra tengsla milli skipa og hesta sem íslend-
ingum voru löngum hugleikin og birtast m.a. í ótal myndum í skáldskap.
Saga XLIII:1 (2005), bls. 43-80.