Saga - 2005, Qupperneq 56

54
JÓN ÁRNI FRIÐJÓNSSON
aði. Slík viðskipti virðast ekki gróðavænleg og eru vafalaust ekki al-
geng en vera má að þau séu í raun að einhverju leyti arfur frá þeim
tíma þegar ferðamenn þurftu helst að eiga hestaskiph öðru hverju.
Að baki þessum vafasömu viðskiptaháttum gæti þannig leynst
gömul hefð, byggð á raunverulegri þörf langferðamanna fyrir að
geta haft fyrirvaralaus skipti á þreyttum hesti og óþreyttum, t.d. í
náttstað. Af frásögnum frá ýmsum tímum má ráða að algengt hafi
verið að ferðast langar leiðir einhesta, rétt eins og ævinlega var
hægt að beiðast gistingar hvar sem menn bar að garði þegar dagur
var kominn að kveldi.
Lengi hafa menn brotið heilann um merkingu þess í Hrafiikels
sögu er Hrafnkell Freysgoði drepur smalamann sinn fyrir þær sak-
ir einar að hafa tekið hestinn Freyfaxa traustataki til harðrar reiðar
við smalamennsku, gegn banni húsbónda síns.38 Þetta er vendi-
punktur í sögunni og leiðir til mikilla átaka. Sagan skýrir þetta svo
að Hrafnkell hafi gefið Frey hestinn með sér og bannað öllum að
snerta hann en mörgum síðari tíma lesendum er þessi afstaða frem-
ur torskilin. Frásögn sögunnar fær samt talsvert dýpri merkingu ef
eirtnig er haft í huga að góður hestur gæti verið ónothæfur um
lengri eða skemmri tíma eftir slíka meðferð. Þegar sagan var skráð
hafa menn þekkt þann veruleika að hófa mikilvægra hesta varð að
spara, þó að það sé ekki skýring vígsins í sögunni. Gunnlaugs saga
segir líka frá því að Gunnlaugur „slær í óvit" smalamann fyrir að
taka hest hans í óleyfi og þreyta hann.39 Þó að viðbrögð Gunnlaugs
séu til vitnis um skapofsa hans eru þau engan veginn jafn tilefnis-
laus og nútímalesandi gæti haldið. Fyrir ferðalang í þessari aðstöðu
hafa hestakaup oft falið í sér einu vonina um að geta haldið áfram
för.
Járningar á Sturlungaöld
Talið er að notkun skeifna hafi farið að breiðast út á Norðurlöndum
á 11. öld en þær hljóta þó að hafa verið bæði dýrar og fágætar og
helst ætlaðar hestum stórhöfðingja. Þær hafa líklega verið nokkuð
dæmigerður munaðarvarningur af því tagi sem metnaðargjamir
38 íslenzk fornrit XI. Hrafnkels saga, Jón Jóhannesson gaf út (Reykjavík, 1950), bls.
102-105.
39 íslenzk fornrit III. Gunnlaugs saga, Sigurður Nordal og Guðni Jónsson gáfu út
(Reykjavík, 2. útg. 1956), bls. 102-105.