Saga - 2005, Side 61

AF BEISLABÁTUM OG UNNARJÓUM
59
hugum manna sjálfsagður hluti af búnaði stríðshesta riddara, en
það sannar engan veginn að hestar kotbænda hafi verið þannig
búnir á 13. og 14. öld.
Valdamiðstöðvar í þjóðbraut
Samgöngur hafa vafalaust haft veruleg áhrif á valdajafnvægi í land-
inu á miðöldum. Helgi Þorláksson þróaði hugmyndir Björns Sig-
fússonar frekar og setti fram þá kenningu í riti sínu um völd Odda-
verja að „frá um 1100 til loka þjóðveldis hafi þeir goðar verið sigur-
sælir sem sátu í þjóðbraut og kunnu að færa sér í nyt bættar sam-
göngur, bættu jafnvel samgöngur sjálfir ..."60 Færði hann að því
rök, með því að athuga gamlar leiðir um Rangárþing, að hin sterka
valdastaða Oddaverja hefði öðru fremur byggst á því að þjóðleiðin
um Rangárvelli lá um hlað í Odda. Þessi kenning samrýmist vel því
sem hér er haldið fram þó að draga verði í efa að notkun skeifna
hafi verið orðin algeng hér við lok 11. aldar.61 Þó að höfðingjar á
borð við Oddaverja sjálfa hafi e.t.v. verið farnir að nota skeifur í ein-
hverjum mæli um 1100 hafa þær ekki verið orðnar almenningseign.
En það spillir þó síður en svo kenningu Helga um þjóðleiðina um
hlaðið í Odda. Það hefur einmitt aukið mikilvægi leiðarinnar að
hún virðist hafa verið greiðfær og mjúk ójárnuðum ferðahestum,
t.d. miðað við ýmsar leiðir um uppsveitir og hálendi. Þegar menn
urðu að ferðast á ójámuðu langar leiðir hafa slíkir vegir einmitt verið
eftirsóknarverðastir.
Það er freistandi að skýra staðsetningu ýmissa höfuðbóla út frá
sjónarmiðum Björns og Helga. Reykjavík og Borg á Mýrum hafa
þannig verið dæmigerð landnámsaldarhöfuðból en flutningur
Snorra frá Borg og upp í Reykholt í byrjun 13. aldar gæti þá hafa
helgast af því að auknar samgöngur á landi hafa gert þann stað
vænlegri til áhrifa en hina gömlu lendingu Skalla-Gríms. En hvað
um stærstu stofnanir landsins, biskupsstólana?
Haukdælir voru „sveitaaðall" og biskupssetrið sem þeir settu á
laggirnar í Skálholti 1056 var eiginlega svo langt frá sjó sem hugs-
ast gat — drjúga dagleið fyrir ríðandi menn frá Þingvöllum en jafn-
framt í allgóðum tengslum við fjallvegi norður og vestur. Gróður
hefur líklega hlíft hrosshófum á leiðum um Biskupstungur betur á
60 Helgi Þorláksson, Gamlar götur og goöavatd, bls. 11; sjá enn fremur bls. 33-65.
61 Sbr. sama rit, bls. 76.