Saga - 2005, Page 79

AF BEISLABÁTUM OG UNNARJÓUM
77
sú að landeyðing var ekki komin á það stig sem síðar varð, auk þess
sem vegir voru vitanlega ekki lagðir grófri möl eins og síðar tíðk-
aðist.
Skeifur fóru að breiðast út á Norðurlöndum á 11. öld en ólíklegt
er að þær hafi verið algengar hér. Þó má vera að tilkoma þeirra hafi
gefið ákveðin framtíðarfyrirheit þegar biskupsstól Norðlendinga
var valinn staður á Hólum um 1100 því að tvær þýðingarmiklar
þjóðleiðir til Eyjafjarðar liggja nánast um hlað á Hólum. Kenningin
um gildi þess að búa í þjóðbraut virðist því eiga allvel við aðstæð-
ur þar. Þessar leiðir tengdu Hólastað beint við útgerðarsvæði í utan-
verðum Eyjafirði og verslunarstaðinn á Gásum, en lágu um svo
grýtta og ógreiðfæra fjallvegi að óvíða hefur verið augljósari þörf
fyrir góðar járningar. Er líklegt að Hólamenn hafi sjálfir staðið fyrir
vegabótum þarna. En þó að landsmenn hafi kynnst skeifum í kring-
um 1100 hafa þær verið dýrar og líklega fágætar, eins og endur-
speglast m.a. í háu verði á innlendri smíði. Það hefur verið talsvert
fyrirhafnarsamt að búa til nothæf hestajám úr því hráefni sem
bauðst hérlendis.
Samgöngur á sjó hljóta að hafa haft mikla þýðingu í upphafi
byggðar og mótað hana að ýmsu leyti. Á þrettándu öld hafa Norð-
lendingar átt ótrúlega stóran flota af farmaskipum, svo sem sjá má
af frásögn Flóabardaga. Hún sýnir, ásamt vitnisburði ýmissa sagna
um skreiðarflutninga frá verstöðvum, að þeir vöruflutningar sem
síðar áttu sér einkum stað með klyfjahestum fóru á 13. öld að veru-
legu leyti fram á sjó. Strandsiglingar virðast þannig hafa verið
langtum meira stundaðar en síðar varð. Farmaskipaútgerð
Hólastóls á 14. öld vitnar um hið sama; skip staðarins voru talsvert
stór og sóttu jafnvel alla leið til Snæfellsness. Slík útgerð virðist hafa
dregist saman í lok miðalda, a.m.k. norðanlands, þó að öðru máli
hafi væntanlega gegnt á Vestfjörðum og við Breiðafjörð.
Af heimildum verður ekki í fljótu bragði séð að íslendingar hafi
haft veruleg eða almenn not af skeifum fyrr en á 15. öld, þegar Eng-
lendingar fóru að sigla hingað og skyndilega varð mikið framboð af
ódýrum sumarskeifum. Sjálft nafnið á þeim er fremur ungt nýyrði.
Hinn mikli skeifnainnflutningur Englendinga hlýtur að hafa orsak-
að hreina byltingu hér í samgöngutækni og jafnvel pólitík. Það hef-
ur ekki verið ónýtt fyrir höfðingja að geta látið sveinalið sín ríða
járnuðu í róstum 15. aldar. Menn hafa jafnan skýrt hin skyndilegu
áhrif skreiðarfurstanna svokölluðu fyrst og fremst með útgerðar-
og verslunargróða en rétt er að hafa einnig í huga að með því að