Saga - 2005, Qupperneq 91

SAGAN SEM SJÓNARHORN
89
í þeim fyrrnefndu og lestur á þeim reyni þannig meira á hæfni við-
takandans við að framkalla merkingu þeirra. Það eru vissulega eyð-
ur í hefðbundnari textum en lesandinn fyllir á ómeðvitaðri hátt upp
í þær eyður í huga sínum. En þótt eyður í merkingu texta hafi ver-
ið fylltar með fyrsta yfirlestri þá er engin vissa fyrir því að næsti
lestur sama verks leiði til nákvæmlega sömu niðurstöðu. Það þekkja
flestir lesendur ritverka. Raunar má segja að það ferli og sú þekk-
ing sem framkallast við lestur á bókmermtum sé sambærileg við
hversdagslega reynslu þar sem fólk bregst ekki alltaf eins við sömu
kringumstæðum.
Höfundur tiltekins texta getur auðvitað með framsetningu sinni
og frásagnartækni haft umtalsverð áhrif á viðtöku lesandans, en
það má hins vegar ekki gleymast að ritað orð verður ekki síst eftir-
sóknarvert vegna fjarveru þess sem það leitast við að lýsa og sækir
styrk sinn í þá fjarveru. Textinn færir lesandanum þekkingu á til-
teknum fyrirbærum, svo sem persónum eða landslagi, sem hann
nýtir til að gera sér þau í hugarlund og framkalla í skynjun sirtni.
En það endursköpunarferli sem felst í lestrinum og viðtökunum er
engan veginn samfellt og samhangandi og reiðir sig ekki síst á trufl-
anir í flæði textans. í þessum skilningi mætti segja að viðtakandinn
eigi stærri hlut í merkingarmótun/-myndun við lestur á módern-
ískum textum en hefðbundnum. Hann horfir í allar áttir, tekur
ákvarðanir og breytir um stefnu, býr til væntingar, er brugðið þeg-
ar þær ganga ekki eftir, spyr spurninga, svarar þeim, samþykkir og
svo mætti lengi telja. Þessu ferli er í meginatriðum stýrt af tveimur
þáttum í formgerð/byggingu textans: í fyrsta lagi af þekktu mynstri,
minnum og viðfangsefnum innan bókmennta16 sem fá stuðning af
óbeinum vísunum í kunnuglegt félags- og sögulegt samhengi; í
öðru lagi af vissri frásagnartækni eða aðferðum sem stilla upp
hinu þekkta andspænis hinu óþekkta. Iser telur að þessi ferli eða
flækja sem viðtakandinn upplifir við lesturinn og þarf að einhverju
leyti að vinna úr framkallist við lestur á öllum textagerðum.
Grunnniðurstaða hans er sú að tengsl lesandans og textans bygg-
ist í fyrsta lagi á (eftir)væntingu og upprifjun á því liðna og fyrri
16 Það má kannski segja að þessir bókmenntalegu „merkingarstrúktúrar" séu
sambærilegir við þá merkingarbyggingu sem fólk styðst við í sínu daglega
lífi. Margir hafa haldið því fram að til þess að fólk geti gefið lífi sínu merkingu
þá þurfi það að upplifa líf sitt sem línulega sögu með upphafi, fléttu, miðju
og yfirvofandi „lausn", rétt eins og gerist í skáldskap. Þessa byggingu má vel
merkja í mörgum ævi- og sjálfsævisögum.