Saga - 2005, Qupperneq 101

SAGAN SEM SJÓNARHORN
99
Margir sagnfræðingar geta nú líklega sætt sig við þá sýn við-
tökufræðinnar að sagnfræði hljóti að snúast meira og minna um
eigin samtíð, túlkanir á túlkunum, eða með öðrum orðum um þau
gildi og viðmið sem ríkja hjá einstaklingum/samfélögum á hverj-
um tíma.29 Það hefur hins vegar alltaf skipt miklu máli í sagnfræði-
legri heimildarýni hver það er sem skilur eftir sig tiltekna heimild:
Er höfundurinn trúverðugur handhafi þeirra staðreynda sem verið
er að skoða? Getur og vill heimildarhöfundur segja satt og rétt
frá?30 Ég held að þær spurningar séu mikilvægar jafnvel þótt litið
sé svo á að öll saga kunni að vera meira og minna samtíðarsaga.
í viðtökufræði sinni gera bæði Iser og Fish lítið úr höfundarætl-
an eða öllu heldur möguleikum höfundar til að hafa áhrif á hvern-
ig tiltekinn texti verður lesinn í framtíðinni. Iser myndi benda á að
jafnvel þótt höfundurinn hafi áhrif með byggingu textans og sé
hluti skynheildar lesandans (sem mögulegar hugmyndir hans um
höfundinn) þá leggist hugsanleg ætlun hans við skrifborðið fyrir
lítið í hinni merkingarmótandi virkni milli lesanda og texta. Kenn-
ingar Fish ganga ennþá lengra því að á sama hátt og viðtakandinn
túlkar textann með lestri sínum út frá eigin gildismati (og samfé-
lagsins) þá skapar hann um leið höfundinn og hugsanlega ætlun
hans.
í bók sinni Hetjan og höfundurinn (1998) fjallar Jón Karl Helgason
bókmenntafræðingur á menningarsögulegum nótum um höfundar-
29 Þetta viðhorf myndu einsögusagnfræðingar á borð við Sigurð Gylfa Magnús-
son og Sigrúnu Sigurðardóttur taka fyllilega undir. Stundum hefur sagnfræð-
ingum verið skipt upp í þrjár fylkingar út frá grunni þeirrar aðferðafræði sem
þeir hafa tileinkað sér, þ.e. í endurgerðarsinna (reconstructionists), nýgerðar-
sinna (constructionists) og afbyggjendur (deconstructionists). Halldór Bjamason
sagnfræðingur telur að flestir starfandi sagnfræðingar á íslandi flokkist meira
og minna sem nýgerðarsinnar og „geti flestir fallist á að sagnfræðiskrif hvíli
mjög á vali, tengingu og mati á heimildum, sem og túlkun, en ekki „hlut-
lausu" vali „staðreynda" sem tali sjálfar sínu máli eins og empíristar eða pósi-
tívistar (öðru nafni endurgerðarsinnar) mundu telja." (Sbr. grein hans: „Yfir-
litsritin: Milli endurgerðar og afbyggingar," Saga XLII:1 (2004), bls. 148). End-
urgerðarsinnar myndu eðli málsins samkvæmt hafna heimildasýn viðtöku-
fræðinnar en afbyggjendur væntanlega samþykkja hana. Og ég held raunar
að margir þeirra sagnfræðinga er flokkast sem nýgerðarsinnar gætu aðlagað
viðtökufræðina að kennimiði sínu.
30 Hér er vísað til þess „takmarkaða" sannleika sem hverjum og einum er unnt
að fylgja, þ.e. hvort viðkomandi er samkvæmur sjálfum sér og hvort hann
uppfyllir þau markmið sem hann gefur til kynna í eigin textaheild.