Saga - 2005, Page 173

ÞJÓÐMINJASÖFN OG MÓTUN ÞJÓÐERNISMYNDAR 171
Sem nærtækt dæmi um slík öfl mætti t.d. nefna bæði ferðaþjón-
ustu og menningararfsiðnaðinn sem óneitanlega hafa í æ ríkari
mæli sett mark sitt á hinar margvíslegu ímyndir sem og sjálfs-
myndir þjóða um heim allan. Stórlega má þó efast um að hin auð-
meltanlega og söluvæna þjóðernismynd sem ósjaldan sprettur úr
þeim jarðvegi eigi mikið skylt við almennar hugmyndir manna um
eigið þjóðerni. Og það sama má raunar segja um þá hárómantísku
og iðulega upphöfnu mynd af þjóðinni sem tíðum er geymd á söfn-
um en fær þó stundum notið sín við hátíðlegri tækifæri. í þessu
sambandi hefur sem sagt þjóðin sjálf eða einstaklingarnir, sem oft
er vísað til sem áðurnefndrar „alþýðu manna", yfirleitt verið sett
fram sem algjörlega óvirkir viðtakendur sem oft og tíðum taki ein-
faldlega við og kyngi hinum margvíslegu þjóðernislegu skilaboð-
um án þess hreinlega að tyggja eða melta. Hvort sem fjallað er um
þjóðernislegar vísanir, t.d. í formi sýninga- eða kennsluefnis, eða þá
birtingarmynd, sem iðulega er dregin upp á þjóðhátíðum og í fjöl-
miðlum, þá er yfirleitt lítið sem ekkert fjallað um það hvernig slík-
ar vísanir eða myndir samræmast persónulegum hugmyndum
fólks um eigið þjóðerni.
En eins og getið var hér að framan hefur þó æ meir verið horfið
frá þeirri hugmynd að mótun þjóðernismyndar komi iðulega að
ofan og er nú í auknum mæli litið á einstaklinginn sem mikilvæg-
an þátt í mótun þjóðernismynda.7 Með það í huga skoðaði ég hina
nýju grunnsýningu Þjóðminjasafns Islands og hugaði m.a. að því
hvers konar mynd væri þar dregin upp af íslensku þjóðerni. Því er
auðvitað ekki að neita að sú „þjóð" sem sett hefur verið á einhvers
konar stall eða sú sem birtist okkur bak við gler í sýningarrými
hlýtur iðulega að vera nokkuð ólík þeirri „þjóð" sem dag hvern
gengur til sinna venjubundnu starfa. En að mínu mati fer mótun
þjóðernismyndar ekki hvað síst fram þegar ákveðin samræða á sér
stað milli þessara tveggja póla. Það er að segja samræða á milli
margvíslegra opinberra birtingarmynda þjóðernisins annars vegar
og hins vegar þeirra ólíku persónulegu hugmynda fólks um eigin
þjóð og sjálfsmynd hennar.
Ljóst er að hið endurbætta þjóðminjasafn hefur því vissulega
enn mikilvægu hlutverki að gegna þegar kemur að mótun þjóðern-
7 Sbr. t.d. Anthony Cohen, „Personal Nationalism," American Ethnologist 23:4
(1996), bls. 802-812; Barbara Grabmann, „Identity in the Making"; Eileen
Hooper-Greenfiill, Museums and the Interpretation ofVisual Culture.