Saga - 2005, Page 205

1901 OG ALLT ÞAÐ
203
staðar í þessum skandinavísku ríkjum sem gerðu þeim kleift að
auka miðstýringu og efla miðlæga stjórnsýslu.
Rian leggur mikla áherslu á að byggt sé á einu líkani, „líkani
valdsríkisins", sem geri mönnum kleift að bera saman ríkin tvö án
þess að þurfa að fara í einstök smáatriði, og að jafnframt sé ekki
fjallað jafnnákvæmlega um alla hluta ríkisins og allar einingar
stjórnsýslunnar. Hann leggur einnig áherslu á að hér séu líka tekn-
ar með rannsóknir sem sýni takmarkanir „valdsríkisins".
Kafli Jespersens um stjórnsýslu- og stjórnarskrárlega stöðu ríkj-
anna (bls. 35-181) byggist á fyrri rannsóknum hans, svo sem fram-
lagi hans til Norræna sagnfræðingaþingsins í Óðinsvéum 1984. Það
var hann sem setti fyrst fram hugtakið „magtstat" sem lýsingu á
því ríksvaldi sem fram kom í Danmörku á 16. öld, en hann sækir
hugtakið til þýskrar sagnfræðiumræðu, einkum til Ottos Hintze. Þó
segist hann skilja sig frá Hintze á tvennan hátt (bls. 38): í fyrsta lagi
leggi hann ekki eins mikla áherslu á hernaðarhlutverk ríkisins og í
öðru lagi telji hann ekki að „valdsríkið" hafi eingöngu verið
valdamaskína í samfélaginu sem þröngvaði vilja sínum upp á
þegnana. Hann leggur þess í stað áherslu á samspil ríkis og þegna,
hinna ýmsu hópa innan samfélagsins sem líka óskuðu þess að hafa
vald. Efling ríkisvalds í Danmörku varð á kostnað valds ríkisráðs-
ins, þar sem tvær valdastofnanir tókust á um völdin (bls. 38). í Sví-
þjóð hélt Ríkisþingið (Riksdagen) áhrifum sínum, en í báðum ríkjun-
um var það togstreitan milli valdastofnana sem skapaði grunninn
að þeim breytingum sem urðu í átt til valds/hernaðarríkisins. Að
öðru leyti rekur Jespersen umræðuna um þróun valdsríkisins á al-
þjóðlegum vettvangi og er þessi samantekt hans hin ljósasta á allan
hátt. Þessi kafli er að stofni til samhljóða kaflanum sem Jespersen
skrifar í stjórnsýslusögunni, hér fær hann þó heldur meira rúm
fyrir fræðilegar vangaveltur.
í niðurstöðukafla sínum leggur Jespersen áherslu á að skandi-
navísku ríkin hafi gengið í gegnum ferli sem gerði þau meira „evr-
ópsk". Þetta gerðist einkum fyrir áhrif frá Svíþjóð sem vildi verða
evrópskt stórveldi. Danir voru aftur á móti heimakærir og undu
glaðir við sitt. Breytingamar í stjórnkerfinu (kollegium-kerfið, sem
upprunalega er spænskt) komu til Danmerkur frá Svíþjóð. Frá
dönskum sjónarhóli var Svíþjóð því bæði keppinautur og fyrir-
mynd. Jespersen gerir nokkra grein fyrir tilraunum erlendra sagn-
fræðinga til að heimfæra kenningar um uppruna og þróun einveldis-
stjórnar til Skandinavíu, en hann telur ekki að slíkt sé hægt án þess