Saga - 2005, Side 246

244
RITFREGNIR
ar sameinast þó pílagrímar á einni leið til Santiago. Bókin snýst samt ekki
nema að hluta um lýsingu á ferðinni sjálfri. Heilagur Jakob sem endastöð-
in er kennd við, klaustrin sem pílagrímurinn gistir í og reyndar fjölmargt
annað verður höfundi tilefni til umfjöllimar um ólíkustu fyrirbrigði í einum
13 „útúrdúrum" sem taka, við lauslega talningu, yfir tæpan helming bók-
arinnar. Þar er nokkuð skipulega skýrt frá tildrögum margs af því sem ein-
kennir kaþólska trú nú á dögum en líka fjallað um marga af þekktustu ein-
staklingum miðalda. Að auki er fléttað inn í ferðalýsinguna styttri umfjöll-
xmum og hugleiðingum um ýmislegt menningarsögulegt efni sem hefur
orðið höfundi umhugsunarefni á leiðinni.
Þótt undirritaður hafi kennt sögu miðalda í framhaldsskóla um árabil
kom það honum á óvart hversu stór hluti sögu kristninnar og miðalda
hverfist um þetta svæði eða tengist því á einn eða annan hátt. Það eru ekki
síst áðumefndir útúrdúrar sem gefa bókinni gildi og ég ætla að ganga svo
langt að segja að líklega sé þetta ítarlegasta og aðgengilegasta umfjöllun
um hugmyndaheim miðalda í nýlegri íslenskri bók (líklega þó að frátöldu
5. bindi íslenskrar þjóðmenningar, að því er varðar trúarbrögðin ein og sér).
Þar við bætist að í gegnum skrif Jóns um efnið skín einlægur áhugi en jafn-
framt gagnrýnin afstaða í bland við kímnigáfu en allt gerir þetta að verkum
að kaflarnir verða afar skemmtilegir aflestrar. Þá er ljóst að höfundur hefur
lagt sig eftir að kynna sér ný eða nýleg verk um þau efni sem fjallað er um
en þau eru sérstaklega tíunduð í lok bókarinnar og reyndar vísað í þau og
aðrar heimildir nokkuð skilmerkilega með tilvísunum í sjálfu meginmál-
inu.
Undanfarið hefur verið nokkur umræða meðal sagnfræðinga um nauð-
syn þess að höfundar sagnfræðiverka geri grein fyrir afstöðu sinni til við-
fangsefnisins til að gefa lesendum færi á að meta sjálfir trúverðugleika höf-
undar. Flestir sem um þetta hafa fjallað hafa gefið í skyn að þótt slík vinnu-
brögð séu kennd í sagnfræðinámi í Háskólanum fylgi sárafáir því verklagi.
Mér varð hugsað til þessarar umræðu því að ekki er hægt að segja annað
en að höfundur bókarinnar geri ágætlega grein fyrir sinni afstöðu. Rétt er
að taka fram að hann lítur ekki á verk sitt sem „sagnfræðiverk" (hvernig
svo sem það er skilgreint) heldur hugleiðingar sem sprottið hafa af ferða-
laginu. í bókinni lýsir höfundur sér sem mótmælanda en kannski umfram
allt efasemdarmanni í trúmálum. Þetta hefur töluverð áhrif á hvemig fjall-
að er um margt af því sem tengist Jakobsveginum og kemur kannski skýr-
ast fram í nokkuð kaldhæðnislegri umfjöllun um helga dóma og helgisög-
ur sem fylgdu dýrlingatrúnni hjá kaþólskum. Nærtækasta dæmið um þetta
er sagan um heilagan Jakob sjálfan og hvernig sú skoðun varð ofan á að
hann hefði borið beinin á Spáni í árdaga kristninnar. Og til að öllu sé til
skila haldið er rétt að komi fram að sama efahyggjan birtist þegar talið berst
að Marteini Lúther og hans hugmyndum. Nú kemur þetta ekki að sök því
að undirritaður deilir þessari afstöðu með Jóni að meira eða minna leyti og
fannst þetta allt saman gagnlegt, fróðlegt og skemmtilegt. Og það eru svo