Birtingur - 01.07.1955, Side 51

Albert Einstein
Til að gera sér ljóst, hve mikil bylting það
var, sem Einstein gerði á skoðunum eðlis-
fræðinga, og heimspekinga reyndar líka, er
nauðsynlegt að skyggnast aftur í tímann og
athuga grundvallaratriði eðlisfræðinnar fram
til 1900.
Isak Newton, sem uppi var á síðari hluta
seytjándu aldar, byggði á verkum fyrir-
rennara sinna, einkum Galileos, kenningu
um hreyfingu hluta, t. d. hreyfingu reiki-
stjarnanna. Grundvallarlögmál þessarar afl-
fræði (mekanik) voru þrjú hreyfingarlögmál,
sem við hann eru kennd, og þyngdarlögmál
hans. Pyrsta hreyfingarlögmálið, sem Gali-
leo setti fyrstur fram, var, að hlutur hreyf-
ist með jöfnum hraða í beina línu eða helzt
kyrr, ef engir ytri kraftar orka á hann. Þetta
er auðvitað óljóst, nema tekið sé fram, við
hvað miðað er, þegar talað er um jafnan
hraða og beina línu. Venjulega er jörðin notuð
sem miðunarkerfi, en nú snýst hún um ás
sinn og auk þess kringum sólina. Ef einhver
væri utan sólkerfisins og fylgdist með bolta,
sem rynni með jöfnum hraða í beina línu mið-
að við jörðina, fyndist honum boltinn fylgja
mjög flókinni braut. Til að skýra þetta kom
Newton fram með hugtökin um absólút rúm
og absólút tíma. „Absólút rúm er í eðli sínu,
án sambands við nokkuð annað, alltaf eins
og óhreyfanlegt". „Absólút tími líður sjálfur
og af eðli sínu jafnt án sambands við nokk-
uð annað“. Absólút hreyfing er þá hreyfing
frá einum stað til annars í absólút rúm-
inu. Um slíka hreyfingu gildir fyrsta
lögmálið. Ef miðunarkerfi hreyfist í absólút
rúminu með jöfmun hraða í beina línu, gild-
ir lögmálið einnig í því kerfi, boltinn rennur
í beina línu með jöfnum hraða miðað við
það. Það eru því til óendanlega mörg kerfi, oft
kölluð Galileo kerfi, sem öll hreyfast á þenn-
an hátt í absólút rúmi. 1 þeim gildir fyrsta
lögmálið. 1 kerfum, sem hreyfast með ó-
jöfnum hraða miðað við þessi kerfi, gildir það
ekki. 1 öllum Galileo kerfum gildir sami tími,
absólút tíminn. Samkvæmt því eru atburðir,
sem gerast samtímis í einu kerfi, einnig sam-
tímis í öllum öðrum kerfum. Þetta sýndi Ein-
stein, að gæti ekki staðizt, eins og síðar verð-
ur skýrt frá. Newton sá sjálfur, að ógerlegt
var með athugunum að finna absólút rúm
eða hreyfingu, allar hreyfingar væru afstæð-
ar, miðaðar við einhvern athuganda og mið-
unarkerfi hans.
Lögmál Newtons gilda í öllum Galileo kerf-
um, þ. e. hreyfingar hluta miðað við þessi
kerfi hlíta þessum lögmálum. Þetta er kallað
Galileiska afstæðislögmálið, og eins og síðar
sést, er afstæðislögmál Einsteins útvíkkun á
því.
Aflfræði Newtons reyndist svo vel, að næstu
tvær aldirnar voru eðlisfræðingar fullvissir
um, að öll náttúran fylgdi lögmálum hennar.
Verk þeirra beindust að því að skýra öll
49