Húsfreyjan - 01.07.1965, Blaðsíða 10

Fæðið
á íslandi i gamla daga
eltir Baldur Johnsen lækni
Til þess að skilja nútímann
og gera áætlanir fyrir fram-
tíðina er nauðsynlegt að
þekkja nokkuð til fortíðar-
innar.
I grein þessari er gerð tilraun til þess að
gefa í sem fæstum dráttum stutt yfirlit
yfir manneldi á íslandi í gamla daga. (Ég
nota hér orðið manneldi af því að það er
orðið algengt í málinu til þess að tákna
fæði fólks, en í gamla daga táknaði mann-
eldi eingöngu framfærslu fátækra manna
á vegum hreppanna á Islandi, og það er
vert að geta þess, að líklegast munu engin
lönd á byggðu bóli hafa skipulagt svo vel
hjá sér fátækraframfæri sem íslendingar
gerðu í þann tíð).
Þegar ég tala um gamla daga meina ég
allt tímabilið frá fyrstu byggð landsins
og til miðbiks 19. aldar, en upp úr því má
segja, að nýi tíminn hefji innreið sína á
Islandi.
íslendingasögurnar hafa verið aðal-
heimildir mínar um fornöldina, já allt að
14 öld. Þær gefa margar mjög mikilvæg-
ar upplýsingar um fæði fólks, og er hægt
að styðja þær upplýsingar, í mörgum til-
fellum, með nákvæmum upptalningum á
matarbirgðum og búfé einstakra höfuð-
bóla í sambandi við úttektir, en þær upp-
talningar og skýrslur er að finna í forn-
bréfasafninu. I fornbréfasafninu eru einn-
ig skýrslur um útflutning og innflutning
í gamla daga og nákvæmar áætlanir um
skólamáltiðir í skólum hér á landi allt frá
miðri 16. öld.
874—1500
Landbúnaðarafurðir hafa verið aðal-
uppistaðan í fæði íslendinga í gamla daga.
Landnámsmennirnir fluttu með sér til
landsins frá búum sínum á Norðurlönd-
um, einkum þó í Noregi, svo og á Bret-
landseyjum sauðfé, nautpening, svín, gæs-
ir, hænsni og e.t.v. endur-
Landnámsmennirnir komu til algjör-
lega óbyggðrar og ósnertrar eyjar, þar
sem nóg var um veiði á landi, í vötnum
og í sjó.
Beitilöndin voru óþrjótandi í skjóli
birkiskóga.
Þess vegna má maður ætla, að nóg hafi
verið um mat í fornöld, þó að eldgos og
hafís hafi þá eins og síðar komið við sögu,
en ætla má, að á meðan landið var ósnort-
ið hafi slík óáran ekki verið eins þung-
bær eins og síðar varð, en þó er öllum
Islendingum kunnugt hvernig fór fyrir
Hrafna-Flóka, þegar hann gleymdi að
heyja vegna veiða í vötnum og sjó.
Það hefur ekki verið eins auðvelt að
afla heyja í gamla daga eins og nú á tím-
um, þess vegna varð að byggja mikið á
útibeit kúa og annars nautpenings að
vetrinum. Þetta gat heppnazt í góðum
árum, en í hörðum árum féll búpeningur-
inn, þegar ekki voru til hey handa hon-
um, og bóndinn gat á einum vetri misst
allt sitt. Jafnvel í Englandi, sem er þó
miklu veðurblíðara en ísland, sögðu menn
í gamla daga, að búpeningi væri hætt frá
jólum til maímánaðar.
8
HÚSPREYJAN