Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Page 70

68 Ragnar Ingi Adalsteinsson og Sigurður Konráðsson
Þegar litið er á klasann sl- (mynd 4) kemur í ljós að þar verður nokkur
fækkun á tímanum frá 13. öld til þeirrar 16 (höfundum voru ekki tiltækir
textar frá 14. eða 15. öld í tölvutæku formi). Samt sem áður sést þar stór
munur á ef mynd 4 er borin saman við mynd 1 því að klasinn sl- heldur á
16. öld helmingi þess sem hann hafði í eldri textunum en í stuðluninni
hverfur hann algjörlega.
Þegar kemur að klasanum sm- (mynd 5) eru sveiflurnar minni og nú
bregður svo við að orð sem hefjast á sm- eru fleiri á 16. öld en á þeirri 13.
Heldur færri orð eru í Vídalínspostillu og heldur fleiri í fyrri skáldsögu
Jóns Thoroddsens en þeirri seinni, en annars er ekki teljandi munur á
textunum hvað varðar þennan klasa. Það sama á við um klasann sn- (mynd
6). Ef frá er talin Vídalínspostilla, þar sem orð með sn- eru nokkru færri
en í hinum textunum, er ekki verulegur munur á hlutfallslegri tíðni klas-
ans sn- í þessum textum. Hið algjöra brotthvarf klasans sn- úr 5-stuðlun-
inni um eða upp úr 1400 virðist samkvæmt þessu ekki stafa af breyttu
orðfæri.
Klasinn sm- sker sig um margt úr í þessari athugun. Ber þar fyrst að
nefna að stuðlun með sm- var afar fátíð fyrir 1400 og er það raunar alla tíð,
en á 18., 19 og 20. öld eykst í-stuðlun með þessum klasa verulega þó að
dæmin séu vissulega ekki mörg. Fyrir 1400 finnast tvö dæmi um sm- í s-
stuðlun og eitt dæmi þar sem sm- kemur fram sem gnýstuðull (mynd2). A
18. öld kemur klasinn fyrir einu sinni í j-stuðlun, á 19. öld þrisvar og tvisv-
ar á 20. öld. Þegar litið er á myndf til samanburðar kemur í ljós að orð sem
hefjast ísm- eru hlutfallslega heldur færri á 17./18. öld (Vídalínspostilla) en
á 13. öld (Hrafnkels saga) og 16. öld (Nýja testamenti Odds). Þó að orð
með sm- séu hlutfallslega lítið eitt fleiri í Pilti og stúlku en öðrum ritverk-
um er munurinn samt ekki mikill. Skýringin á þessari aukningu á t-stuðl-
un með sm- er því augljóslega ekki sú að orð sem hefjast á sm- séu þessum
mun fleiri en var fyrir 1400. Þetta sést best ef litið er á myndir 1 ogj til
samanburðar. Klasinn sl- kemur einu sinni fyrir í s-stuðlun eftir 1400 (á
20. öld) og sn- sex sinnum (á 18., 19. og 20. öld). Þegar þessar tölur eru
bornar saman við tölurnar fyrir 1400 og síðan litið á mynd2 er munurinn
augljós.
Þegar rætt er um s-stuðlun með sm- verður auðvitað að líta til þess að
tilvikin eru fá og í þeim tilfellum er alltaf varasamt að draga miklar álykt-
anir. Þó verður ekki horft fram hjá því að þegar s-stuðlun með sm- fyrir
1400 er borin saman við s-stuðlun með sl- og sn- á sama tíma er munurinn
svo mikill að af því verður ekki dregin önnur ályktun en sú að fýrir 1400
hafi verið sterkari hömlur á stuðlun með sm- en hinum klösunum, hverjar