Íslenskt mál og almenn málfræði

Ataaseq assigiiaat ilaat

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Qupperneq 124

Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Qupperneq 124
122 Helgi Skúli Kjartansson Þriðji heimildarmaður um orðið speikja, á eftir þeim Olaviusi og Hannesi, er einmitt Magnús Stephensen, sá sami og þáði morgunverð breska flotans 1807. Enn er hann á ferðalagi, en nú ungur maður, laga- nemi við Hafnarháskóla tepptur í Noregi vetrarlangt 1783—84 eftir mis- heppnaða siglingu til Islands að rannsaka Skaftáreldana. Hann átti þar góða vist hjá höfðingshjónum, eins og hann lýsti löngu síðar í minningum sínum. Húsbóndinn var Þorkell Fjeldsted lögmaður, upprunninn frá Is- landi en hafði gegnt embættum víða í Danaveldi, giftur danskri konu. Magnús notaði tímann m.a. til að rita eftir fýrirsögn húsmóðurinnar leið- beiningar um matarhirðu og matreiðslu að hætti fína fólksins. Hann skrifaði niður á dönsku, þýddi jafnóðum á íslensku, og gaf út löngu síðar sem matreiðslubók undir nafni mágkonu sinnar (Magnús Stephensen 1800). Bókin er merkilega ósnortin af islenskri matargerð (sauðarkjamma á t.d. að flá og matbúa ósviðna). Allvíða er vikið að reykingu á mat, m.a. pylsum af ýmsu tagi. Aðferðin að speikja er hins vegar aðeins höfð við tvennt (Magnús Stephensen 1800:49-50, 72-74): gæsabringur („Gæs speikjast þannig: ... Brjóstið einsamalt er speikt“) sem fyrst eru saltaðar, þá reyktar (vafðar í pappír) og loks þurrkaðar; og lax. Lýst er hvernig „lax reykist eður speikist best“ og minnir það nokkuð á lýsingu Jóns Eiríks- sonar, þó ekki Randersverkunina því að laxinn er ekki aðeins flattur, saltaður, fergður og „spýttur út“ (festur á spýtur til að haldast flatur, sbr. hið margnefnda útspýtta hundskinn; nú sést líkri aðferð helst beitt við flugdreka) heldur reyktur í röska viku áður en hann er vindþurrkaður. Hvernig speikti laxinn er síðan borinn á borð kemur fram óbeint þar sem Magnús lýsir söltun á laxi. Þar er einn hátturinn sá að salta þunnildin („laxakviðina“ sem hann kallar) sérstaklega, „sneiða þá upp í þunnar pörur og eta svo eins og síld eður speiktan lax ..." Hann er sem sagt étinn hrár eins og saltsíld — „speikalaxinn“ í Stokkhólmi væntanlega líka — en ekki soðinn í smjöri og víni eins og Olavius hafði lýst. Þess háttar matreiðslu lýsir Magnús reyndar líka; þar er laxinn verkaður næstum eins og sá speikti, aðeins minna þurrkaður, og síðan étinn smjörsteiktur; er hann þá ekki kallaður speiktur heldur „ristur". Eins talar Magnús um að reykja sil- ung, ekki speikja, enda á síðan að borða hann soðinn. Eftir veturvist í Noregi komst Magnús Stephensen loks heim til ís- lands 1784. Ólafur faðir hans, síðar stiftamtmaður, var þá á milli embætta, bjó rausnarbúi að Innra-Hólmi á Akranesi (þar sem hann gat sér gott orð íýrir hjálpsemi við nauðstadda í móðuharðindunum) og sinnti ritstörfum af kappi svo að árlega birtust eftir hann miklar ritgerðir í Ritum Lær- dómslistafélagsins. Árið 1786 hét ritgerð hans „Um sjávarafla ...“ . Ólafur
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203
Qupperneq 204
Qupperneq 205
Qupperneq 206
Qupperneq 207
Qupperneq 208
Qupperneq 209
Qupperneq 210
Qupperneq 211
Qupperneq 212
Qupperneq 213
Qupperneq 214
Qupperneq 215
Qupperneq 216
Qupperneq 217
Qupperneq 218
Qupperneq 219
Qupperneq 220
Qupperneq 221
Qupperneq 222
Qupperneq 223
Qupperneq 224
Qupperneq 225
Qupperneq 226
Qupperneq 227
Qupperneq 228

x

Íslenskt mál og almenn málfræði

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Íslenskt mál og almenn málfræði
https://timarit.is/publication/832

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.01.2011)
https://timarit.is/issue/345608

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.01.2011)

Iliuutsit: