Íslenzk tunga - 01.01.1961, Qupperneq 9
IIREINN BENEDIKTSSON
Óákv. forn. nokkur, nokkuð
i
EKKI verður nú lengur séð með samanburði einum í íslenzku, hver
sé uppruni fornafnsins nokkur. Slíkur samanburður gefur ekki
annað til kynna en nokk(u)r- sé einfaldur, ósamsettur stofn, sem
ekki verði greindur frekar; eigi verða fundin nein augljós tengsl
þessa stofns við aðra orðstofna í íslenzku, er gefi tilefni til nánari
greiningar hans.
Samanburður við önnur germönsk mál varpar hins vegar verulega
skýrara ljósi á myndun þessa fornafns. í fornensku eru til fornöfnin
náthivá, hvk. náthwœt; náthwelc, í merkingunni ‘nokkur, einhver’.
Ólíkt því, sem gildir um nokkur, má greina stofna þessara fornensku
fornafna í tvo hluta, eða tvær eindir, með samtímasamanburði einum
(súbstitúsjón).1 Samanburður fornafnanna sjálfra sýnir þegar, að
fyrri hlutinn, nát-, er þeim sameiginlegur, en síðari hlutinn, -hwá
og -hwelc, skilur þau að. Báðir orðhlutarnir koma svo fyrir sem
sjálfstæð orð í fornensku; hwá (hvk. hwœt) og hwelc eru spurnar-
og óákveðin fornöfn. Hið fyrra, sem varðveitt er sem who, ivhat í
nýensku, svarar til gotn. hwas (hwaz-), hvk. hwa,2 (i. e. stofn *kwo-,
lat. quod o. s. frv.), en hið síðara kemur af *hiva-lik-, sbr. fhþ.
(h)welich, þ. welch.3 Fyrri hlutinn er algengur sjálfstæður sem
samandregin mynd af neituninni ne og 1. og 3. pers. wát ‘veit’, nát
1 Sjá Lingua Islandica — Islenzk tunga, I (1959), 146.
2 ísl. hvk. hvaS < huat, og fe. hwœt, með varðveittu -t, hafa haft viSskeylta
smáorSiS germ. *-ö(m), sbr. það < þat, fe. þœt, gotn. þata < germ. *þatö(m).
3 Hliðarmyndin hwilc, ne. which, svarar til gotn. hwileiks (i. e. stofn */c
lat. quis, quid o. s. frv.). ísl. huílíkr er af sama stofni, en samsett meS þgf.-
myndinni huí, sem vera mun gömul staSarfallsmynd.