Íslenzk tunga - 01.01.1961, Page 17

ÓÁKV. FORN. NOKKUR, NOKKUÐ
15
samdrátt hafi *ni-wait- orðið *nait- (sbr. fe. nát) > *neit- > *net-
> nek- (sbr. t. d. flestr, mestr < *fleista-, *meista-, sbr. fleire,
meire; enge, ekke < *einn-ge, *eitt-ge o. s. frv.).17
Á sama hátt kemur hin hljóðrétta þróun í hvk.-fornafninu fram í
myndinni nekkuat. í elztu handritum er þó •hvk.-myndin nakkuat
sýnu algengari en nekkuat. Er sennilegast, að nakkuat sé til orðið
fyrir áhrif frá sérhljóði síðara atkvæðis, er hafi breytt sérhljóði
fyrra atkvæðis úr e í a. Má einkum styðja þetta með því, að í þgf.,
þar sem ekki var a í síðara atkvæði, er heldur aldrei a í fyrra atkvæði
í elztu handritum (nekkue, aldrei *riakkue).is Tíðni stofnanna
nekkuer- og nakkuat bendir og til hins sama. Þar sem e var í síðara
atkvæði (nekkuer-), er e (hin hljóðrétta þróun) nokkurn veginn
einrátt í fyrra atkvæði, en þar sem a var í síðara atkvæði, er a einnig
algengara í fyrra atkvæði (nakkuat).19 í samræmi við þetta er elzta
mynd staðaratvo., sem samsett er af huar, nakkuar, sem kemur fyrst
17 Sjá t. d. Noreen, Altisl. Gr., 114.
18 Hugsanlegt dæmi um þessa þgf.-mynd var nefnt í neðanmálsgr. 16.
10 Ekki er alveg óhugsandi, að myndin nakkuat hafi orðið til, er aðaláherzla
livíldi á sfðari lið orðsins (Noreen, Altisl. Gr., 51, § 54, 3a), þar sem nekkuat sé
aftur á móti hin hljóðrétta mynd, er fyrri liðurinn har aðaláherzluna, þannig að
munurinn á nekkuat og nakkuat sé hliðstæður tvímyndunum Áleifr og Óláfr
eða Þórleikr og Þórlákr, er til urðu við áherzluskipti af þessu tæi (Noreen, Alt-
isl. Gr., 51, § 54, 3b). Þess ber þó að gæta, að í hendingum í fornum kveðskap
hvílir áherzla ýmist á fyrsta eða öðru atkvæði í Áleifr, Óláfr, og fer sérhljóð
annars atkvæðis eftir því. Þetta er t. d. enn nokkum veginn reglulegt á önd-
verðri 11. öld, hjá Sighvati Þórðarsyni. Hann notar annars vegar aðalhendingar
eins og gunnreifom Áleifi — með áherzlu á öðru atkvæði og st'rhlj. ei, samtals
sex sinnum — en hins vegar t. d. Óláfr hugaz-mólom — með áherzlu á fyrra at-
kvæði, og eflaust með á í öðru atkvæði, sbr. yngri myndina Ólafr, samtals tíu
sinnum. Einu sinni rímar hann þó Áláfar griþ ggfo (Skj., I, 252; ÍF, XXVIII,
27) — með áherzlu á öðru atkvæði, en sérhlj. á. í fornafninu hvílir áherzla í
hendingum aftur á móti ætíð á fyrsta atkvæði; ekkert dæmi er um, að hún
hvíli á öðru atkvæði.
En ef munurinn á e og a í fornöfnunum stafaði af áherzluskiptum af þessu
tæi, ætti a í íyrsta atkvæði að vera nokkurn veginn jafnalgengt í báðum stofnun-
um, þ. e. stofnmyndin nakhuer- ætti að vera miklu algengari en raun ber vitni
(sjá siðar).