Íslenzk tunga - 01.01.1961, Qupperneq 22

20
HREINN BENEDIKTSSON
settum orðum var aðaláherzla á stofnatkvæði fyrra liðs, en á stofn-
atkvæði síðari liðs var hins vegar aukaáherzla, og gátu báðir liðir
þannig jafnvel haft ámóta þunga áherzlu. í forn. nokkur, nokkuð má
því gera ráð fyrir, að á elzta stigi, er fornöfnin mynduðust og sam-
setning þeirra var enn augljós, hafi áherzla verið bæði á fyrsta og
öðru atkvæði.
Samsett orð, einkum þau, er mikla tíðni hafa í notkun, verða
gjarna fyrir áhrifum frá ósamsettum orðum og flytjast títt í flokk
þeirra á þann hátt, að þau taka upp áherzlu ósamsettra orða og önn-
ur hljóðfræðileg einkenni. Þannig missa þau áherzluna á öðrum lið,
en samfara því verða breytingar á hljóðfræðilegri uppbyggingu orð-
anna, þar sem eitt höfuðeinkenni íslenzku, svo og annarra ger-
manskra mála, er, að hljóðkerfið og þróun þess hefur verið önnur í
áherzlulausri stöðu en í áherzlustöðu.
í áherzlulausri stöðu voru í íslenzku til forna, og eru raunar að
mestu enn, aðeins þrjú sérhljóð, [a], [1] og [u]. Hið fyrsta þessara
þriggja sérhljóða, [a], hefur ætíð haft nokkurn veginn sama hljóð-
gildi og a í áherzluatkvæði og hefur í riti verið táknað á sama hátl
og það, með bókstafnum a. Hin tvö, [1] og [u], höfðu hins vegar á
elzta stigi sama hljóðgildi og e og o í áherzluatkvæði og voru táknuð
á sama hátt og þau, með bókstöfunum e og o. Síðar, á seinni hluta 12.
aldar og á 13. öld, breyttist hljóðgildi stuttra sérhljóða í áherzlu-
atkvæði, bæði hljóðgildi e, o (stuttra) og i, u (stuttra), þannig að
hljóðgildi i og u í áherzluatkvæði varð svipað og [i] og [u] í
áherzlulausri stöðu, og voru þau því eftir það táknuð á sama hátt,
með bókstöfunum i og u. Þetta hljóðgildi hefur síðan haldizt mikið
til óbreytt, nema að [u] hefur orðið frammælt ( [y] ).29
Breyting sú, sem varð í öðru atkvæði fornafnanna, var í því fólg-
in, að er það varð áherzlulaust, þá breyttist hljóðfræðileg uppbygg-
ing þess til samræmis við áherzlulaus atkvæði ósamsettra orða, þann-
ig að eftir að breytingin var um garð gengin, var í þessu atkvæði eitt
29Sjá „The Vowel System of Icelandic: A Survey of Its History," IFord, XV
(1959), 286 og 290—291, og „The Unstressed and the Non-Syllabic Vowels of
Old Icelandic," Arkiv för nordisk filologi, LXXVII (1962), 1—12.