Íslenzk tunga - 01.01.1961, Page 31

ÓÁKV. FORN. NOKKUR, NOKKUÐ
29
í fyrsta lagi hefur ekki verið sýnt fram á, hvenær breytingin hafi
orðið og hvort sú tímasetning komi heim við breytinguna í nokkur.
Enda er hér við erfitt viðfangsefni að eiga, þar sem bæði hljóðin, p
og o, voru mjög oft táknuð á sama hátt í riti, sem sé með o. Þau orð,
sem um er að ræða, önnur en nokkur, eru og sjaldgæf, svo að litlar
líkur eru til, að þróun þeirra verði rakin. Það er jafnvel engan veginn
víst, að um raunverulega hljóðbreytingu í íslenzku sé að ræða, þvi
að verið getur, að þetta séu fornar tvímyndir, hvernig svo sem skvld-
leika þeirra kann að vera háttað.
í öðru lagi er talið, að hafi þarna orðið raunveruleg hljóðbreyt-
ing, þá hafi hún verið p > o, þ. e. að þá hafi hún orðið áður en p og
0 runnu saman.48 En hafi svo verið, er næsta ósennilegt, að þessi
breyting liafi orðið í nokkur, þar sem p hafði afartakmarkaða út-
breiðslu í þessum stofni, eins og áður var vikið að (neðanmálsgrein
42).
Óliklegt er, að fullnægjandi skýring verði fundin á sérhljóðabreyt-
ingunni í fyrsta atkvæði þessa stofns. Til þess vantar nauðsynleg
gögn. Skal hér aðeins drepið á tvö atriði, er mál þetta varða:
er talið er svara til dglck að fornu. Um þetta orð eru tilfærð nokkur dæmi í
orðabókunt, einkum úr fornum norskum heimildum, og er það þar ætíð ritað
með o (sem getur staðið fyrir hvort, sem er, fornt o eða p). Úr fornum kveð-
skap eru tvö dæmi, en í báðum er textinn úr lagi færður. í öðru dæminu, Hlgklc
unþe sér dgkkuar (Þórður Kolbeinsson, Skj., I, 219), er orðið rímskorðað, ef
ritskýrendur hafa með lagfæringum sínum hitt á hinn upprunalega texta, en
ritliáttur þessa vísuorðs í eina handritinu, sem vísan er varðveitt í, er: hlau
vrnler sier dauckua. Af þessu er ljóst, að helztu rökin fyrir því, að verið hafi p
í þessu orði, eru hliðarinyndir í grannmálunum, sæ. dakk, danlc og no. dekk
(ásamt dokk), fsæ. dœk.
Þriðja dæmið um þessa breytingu er nýísl. slokk, sem talið er koma af
slgkk, sem kemur þó ekki fyrir í elztu textum. En samsvarandi myndir í skyld-
um málum eru taldar sýna, að þessi hafi verið mynd orðsins (no. slokk, en sæ.
slakk, dö. slank). Enn eitt dæmi er voldugur < ugldogr, þar sem sérhljóðið er
þó í annarri stöðu.
46 Þetta er líklegt einkum af þeirri ástæðu, að engin dæmi eru um tvímynd-
ir, þar sem fornt () var í stofni, t. d. í d0kkr, sl^kkua, st0kkua o. s. frv. Auk þess
má vera, að fremur hafi verið um varðveizlu forns framburðar á p í þessum ti 1-
vikum að ræða en beina hreytingu (J. Smári, Islenzk máljrœði, 7).