Íslenzk tunga - 01.01.1961, Page 55

UR FORUM ORÐABOKARINNAR II
53
ingum. Annar þeirra, sem nú er búsettur í Grímsey, haíði heyrt so.
ogþóa í merkingunni ‘atyrða, skamma’, einkum hunda. Hinn sagði
orðmyndina fágæta nú orðið, en taldi sig hafa heyrt hana í sömu eða
svipaðri merkingu og ojþóa, þ. e. ‘ofþjaka, misþyrma’.
Þá er komið að so. þúa. Af henni bárust fregnir úr öllum lands-
hlutum, en þó flestar af Suðurlandi. Langalgengasta merkingin var
‘skamma, hasta á’, bæði um fólk, einkum krakka, og svo hunda; ég
skal heldur betur þúa hann, þegar ég sé hann nœst; hann var alltaj
að þúa krakkagreyin; hann þúaði hundinn, þ. e. ‘hastaði á hann,
sneypti hann’; hann þúaði hundinn frá sér, þ. e. ‘sveiaði honum
burt’.
En afbrigðin voru fleiri. Það var talað um að þúa á e-n og J)úa e-n
til; hún Jiúaði heldur á liann, um konu, sem skammaði bónda sinn
heldur sköruglega. Einnig var sagt að þúa á e-t verk, er vel varð
ágengt; skrambi hefur hann þúað á hauginn, þ. e. ‘ekið miklu úr
honum’. Svo var tekið til orða á Snæfellsnesi. I Borgarfirði vestra
var sagt: þú hejur aldeilis þúað hann til, þ. e. ‘atyrt hann, sagt honum
til syndanna’. Þetta sama orðalag var og haft um hesta, einkum
ótemjur, sem t. d. voru settar í torfreiðslu til að taka úr þeim galsann
og bæla þær; hann fór með hana í torjreiðslu og þúaði liana til. Þá
fengum við og fregnir af því, að í Dalasýslu hefði verið sagt að Jma
e-ð í sundur, þ. e. ‘berja, merja e-ð í sundur’, t. d. snæri með steini.
Loks eru svo tvö dæmi af Suðurlandsundirlendinu um so. þúa í merk-
ingunni ‘þústa, bæla (krakka)’ og ‘ofþjaka (hross)’: drengurinn var
þúaður af húsbœndunum; mér Jyykir hann aldeilis vera búinn að J)úa
kláragreyin.
Það virðist nokkurn veginn augljóst, þegar litið er á merkingartil-
brigði so. þúa í nýmálinu, að merkingin ‘skamma’ getur ekki verið
upphafleg, og lítt hugsandi, að hún hafi getið af sér merkingar eins
og ‘berja í sundur, ofþjaka, þústa, bæla’. Stefnan hlýtur að hafa ver-
ið á hinn veginn. Merkingar eins og ‘atyrða, hasta á’ hljóta að vera
komnar af ‘þjarma að’ eða ‘bæla niður’. Líkt sýnist þessu og vera
farið um so. ogfgjþóa og merkingar hennar.
Ég gat þess hér að framan, að við hefðum engar eldri heimildir