Vera - 01.05.1989, Blaðsíða 6

99 Eg er sjálf virk í kvennahreyfing-
unni og álít nauðsynlegt að samfélag-
ið bregðist við þegar konur og börn
verða fyrir ofbeldi, nauðgun, sifja-
spellum eða vændi, en ég er einnig á
móti fangelsum, þau eru viðurstyggð.
Við vitum að fangelsisvist eins og hún
er framkvæmd í dag er einungis
spurning um geymslu á fólki. Um-
hverfið innan veggja fangelsisins er
þess eðlis að menn glata allri reisn,
tíminn líður og menn bíða skipbrot.
Ég þori að fullyrða að enginn kemur
betri maður úr fangelsum, en margir
verri. Því segi ég að fangelsi gera ein-
ungis illt verra og þannig stofnanir
eru alls ekki hluti af því þjóðfélagi
sem mig dreymir um. Við verðum
nefnilega að gera okkur grein fyrir
því að þessi umræða snýst fyrst og
síðast um það hvernig þjóðfélag við
viljum í heild. Þess vegna vil ég ekki
einungis hleypa afbrotamönnunum
út úr fangelsunum, jafnframt verður
að styrkja stöðu fórnarlambanna. Oft
er sagt að konur sem fari með mál sín
fyrir dómskerfið, lendi í tvöfaldri
nauðgun vegna aðferða kerfisins.
Kerfið, eins og það virkar í Noregi, er
því bæði eyðileggjandi fyrir fórnar-
lambið og afbrotamanninn. Þessu
verðum við að breyta og finna kerfi
sem styrkir stöðu þeirra beggja."
í ritgerö þinni hrósar þú kvenna-
hreyfingunni fyrir það sem hún
hefur áorkað á þessu sviði, en
þar má jafnframt skynja gagn-
rýni?
, Já, en við verðum þá að þekkja bak-
grunn þessa máls til að setja gagnrýn-
ina í rétt samhengi. Við erum nefni-
lega að fjalla um mál sem liggja innan
svæðis tveggja hreyfinga, annars veg-
ar er hreyfing fólks sem vill betrum-
bæta réttarkerfið og refsiaðferðir og
hinsvegar er kvennahreyfingin. Tog-
streita hefur myndast á milli þessara
hreyfinga en lítið hefur þó borið á op-
inni umræðu. Afstaða kvennahreyf-
ingarinnar er afar skiljanleg. Þessi
afbrot koma konum sérstaklega við,
þau vekja sterkar tilfinningar til lífs-
ins og við komumst í uppnám. Starf
kvennahreyfingarinnar og það sem
við höfum getað lært af kvennarann-
sóknum á þessu sviði er afar mikil-
vægt. Það er m.a. fyrir tilstuðlan
kvenna sem hugtakið kynferðislegt
ofbeldi er svo víða notað í dag í stað
réttarfarslegu hugtakanna sem oft
gefa tilefni til vangaveltna um sið-
gæði og bakgrunn fórnarlambsins.
Kvennahreyfingin hefur einnig haft
forgöngu um að koma upp hjálpar-
og stuðningsstarfsemi af ýmsu tagi og
oft gegna þessir hópar mjög mikil-
vægu hlutverki þó að aðrar stofnanir
hafi komið til. Þannig höfum við nú
neyðarmóttökur og neyðarsíma fyrir
konur sem verða fyrir ofbeldi, hóp
6
„Viö vitum að
fangelsisvist eins og
hún er framkvœmd í
dag er einungis
spurning um
geymslu á fólki.
Umhverfið innan
veggja fangelsis er
þess eðlis að menn
glata allri reisn,
tíminn líður og menn
bíða skipbrot. Ég
þori að fullyrða að
enginn kemur betri
maður úr
fangelsum, en
margir verri. Því segi
ég að fangelsi gera
einungis illt verra og
þannig stofnanir eru
alls ekki hluti af því
þjóðfélagi sem mig
dreymir um.“
gegn sifjaspellum, hjálparverkefni
fyrir vændiskonur og svo framvegis.
Það er þó ekki hægt að horfa framhjá
þeirri staðreynd að f framhaldi af
þessu starfi hefur svarið við því hvað
eigi að gera við afbrotamanninn oft-
ast verið: Refsið honum harðar, þ.e.
látið hann vera lengur í fangelsi. Þetta
er hluti af málinu sem kvennahreyf-
ingin verður að taka ábyrgð á.“
Hvaö meinar þú, taka ábyrgð á
hverju?
,,Á því hvernig þróunin hefur verið. í
Noregi er hægt að greina mismunandi
strauma á þessu sviði. í fyrsta lagi eru
stöðugt fleiri afbrot kærð, í öðru lagi
verður notkun fangelsa æ algengari í
þessu samhengi og í þriðja lagi verða
fangelsisdómarnir þyngri. Þegar við
sjáum þetta er nauðsynlegt að setjast
niður og hugsa málið og spyrja okkur
hvort þetta séu þær lausnir sem við
viljum sjá?“
Hvaöa nýjar lausnir sérð þú fyrir
þér?
, ,f ritgerðinni segi ég frá ýmsum leið-
um, en í stuttu máli má segja að mér
finnst nauðsynlegt að þær byggi á
gildismati kvenna. Mikilvægt er t.d.
að maður sem fremur glæp af þessu
tagi verði neyddur til að skilgreina og
skilja eigin athafnir og afstöðu. í Osló
er nú í gangi verkefni þar sem karl-
menn sem misþyrma konum geta
komið af fúsum og frjálsum vilja til að
ræða sín mál við fólk sem hefur þekk-
ingu á þessu sviði og hefur þetta gefið
góða raun. Sama má segja um annað
verkefni sem er í gangi í Bandaríkjun-
um.
Að láta afbrotamanninn standa augliti
til auglitis við fórnarlömb afbrota af
sama tagi og hann sjálfur hefur fram-
ið hefur jafnframt reynst afar árang-
ursríkt og er það aðferð sem ég hef
mikla trú á. Á þann veg kemst maður-
inn ekki hjá því að setja sig inní hvaða
afleiðingar verknaðurinn hefur á líf
fórnarlambsins. Við getum t.d. hugs-
að okkur að fimm konur úr hópnum
gegn sifjaspellum hittu mann sem
brotið hefði af sér á þessu sviði, kon-
ur úr öðrum hópum þegar um ann-
arskonar afbrot er að ræða og svo
framvegis. Það eru meðferðir af þessu
tagi sem við verðum að íhuga ef við í
raun viljum að sagan endurtaki sig
ekki. Þessu til stuðnings má nefna að
fyrir nokkru kom út í Noregi lítil bók
með viðtölum við fanga sem allir sitja
inni vegna ofbeldisafbrota. Gegnum-
gangandi biðja allir þessir menn um
hjálp, um einhverskonar meðferð.“
Þú styöur þar meö þá skoöun
kvennahreyfingarinnar aö þessi
brot séu framin af mönnum sem
aö ööru leyti lifa heföbundnu
lífi?
, Já við vitum það. Það er m.a. annars
eitt sem kvennarannsóknir hafa leitt í
ljós að við eigum hér við einhvers-
konar samfélagsveiki að etja, enda
þekkjum við flestar einhvern sem
hefur orðið fyrir ofbeldi ellegar beitt
ofbeldi. Það verður sjálfsagt að gera
sér grein fyrir eðli þessara afbrota til
þess að geta útrýmt þeim og við vit-
um að í raun endurspegla þau það
ójafnvægi sem er við lýði í valdasam-
spilinu á mjlli karla og kvenna í sam-
félaginu. Við greinum þetta ójafnvægi
á mörgum stöðum og það tekur á sig
ýmsar myndir, en einna skýrast kem-
ur það fram í klámiðnaðinum. Það
má segja að klámið sé einhverskonar
boðberi sem hreinlega kennir hvern-
ig valdasamspilið er byggt upp. Ég vil
t.d. taka mikið harðar á þessu og
þyngja sektir í því sambandi. En þetta
flokkast frekar undir fyrirbyggjandi
aðgerðir og er bara eitt af mörgu sem
breyta þarf.“
Þú falar um meðferö í frelsi, en
gleymir þú þá ekki öryggi fórnar-
lambsins og annarra?
„Nei, það eru margar leiðir til að
skerða athafnafrelsi afbrotamannsins
aðrar en að læsa hann inni. Það sjón-
armið að taka verði afbrotamanninn
úr umferð til að tryggja öryggi ann-
arra eru í dag rök fyrir fangelsisvist-
un, en ég tel að öryggi barna og
kvenna verði engan veginn tryggt
með þessu móti. Það er einungis lítill
hluti sem næst til á þennan hátt og
margar konur halda því fram að til
þess að tryggja öryggið þurfi að loka
87,4% af karlkyninu inni — og það
getur nú varla verið rétta leiðin. í
staðinn má hugsa sér t.d. bann við að
heimsækja fórnarlambið, eða að af-
brotamanni verði gert að flytja til
annars staðar í landinu og svo fram-
vegis. Ef til vill þarf einhverskonar
stofnun að koma inn í myndina rétt
eftir að verknaðurinn er framinn, en
alls ekki fangelsi í þeirri mynd sem
við nú þekkjum. Þar sem við vitum
að það eru aðrir aðilar í samfélaginu
sem afbrotamennirnir virða eða vilja
hafa gott samband við má hugsa sér
að taka vinnufélaga, vini, fjölskyldu
og fleiri inní dæmið. Mér hefur einnig
dottið x hug myndbirting til að al-
menningur viti hver maðurinn er.“
Getur þaö ekki veriö jafn eyöi-
leggjandi og fangelsisvist aö fá
birta mynd af sér í blööum?
, Jú, það getur verið og ég segi ekki að
það sé rétta leiðin, ég vil bara að við
veltum öllum möguleikum fyrir
okkur.“
Ertu ekki hrœdd um aö þessar
kenningar þínar veröi til þess aö
kynferöislegt ofbeldi veröi ekki
litiö jafn alvarlegum augum og
nú er?
,,Nei, ég gengeinfaldlegaút fráþví að
við séum sammála um hversu alvarleg