Vera - 01.05.1989, Blaðsíða 33

„FORELDRA-
EKKJUR“
njóti bóta
ó viö aðrar
ekkjur
- rœtt við Málmfríöi
Sigurðardóttur þingkonu
f frumvarpinu er að auki lögð til sú breyting
á lögum um almannatryggingar, að sá sem ann-
ast hefur elli- eða örorkulífeyrisþega í a.m.k.
fimm ár samfleytt, geti við lok umönnunar öðl-
ast rétt til lífeyris hliðstæðum ekkjulífeyri ef
viðkomandi getur af einhverjum ástæðum ekki
stundað vinnu og nýtur ekki greiðslna annars
staðar frá.
En af hverju er þetta frumvarp fram komið?
Er engar slíkar bætur að hafa í dag? VERA
spurði Málmfríði út í þessi mál.
— í núgildandi lögum um almannatrygging-
ar er ákvæði urn að greiða rnegi maka elli- og
örorkulífeyrisþega makabætur allt að 80% af
grunnlífeyri og tekjutryggingu ef sérstakar
ástæður eru fyrir hendi. Þetta eru í dag 22.030.-
kr. á mánuði. Þetta hafa t.d. konur getað sótt
um sem annast um veikan maka í heimahúsi en
þó að því tilskyldu að hann sé elli- eða örorku-
lífeyrisþegi. Hins vegar er mér til efs að margar
þeirra viti um þetta nema þær leiti sérstaklega
eftir því. Það er nú einu sinni svo í þessu kerfi
að fólk þarf að sækja sérstaklega um allt sem
fellur utan rammans. Svo er því vísað frá
Heródesi til Pflatusar með sín mál og þeir sem
ekki eru heimavanir í kerfinu gefast oft á tíðum
hreinlega upp. Frumvarpið gerir ráð fyrir því
að réttur maka í tilvikum sem þessum verði
tryggður í lögum. En það eru fleiri en makar
sem kunna að hafa tekið að sér umönnunar-
hlutverk gagnvart slíkum einstaklingi og Jtá sér
í lagi dætur. Þær njóta hins vegar engra bóta í
dag. Þarna er kannski kominn hvatinn að því
að ég lagði þetta frumvarp fram.
Heldur þú aö þaö séu mörg tilvik þar
sem dœtur sinna slíku umönnunarhlut-
verki og hafa litlar sem engar tekjur sér til
lífsviöurvœris?
— Já þetta er t.d. ekkert fátítt í sveitunum. Ég
horfði hreinlega upp á það í rninni heimabyggð
að konur höfðu dagað uppi á sínum heimilum
við umönnun sjúkra foreldra. Ekki er óalgengt
að þessar konur sitji á jörð sem hefur engan
fullvirðisrétt og er því verðlítil eða verðlaus
eign. Yfirleitt eru þetta fullorðnar konur og
ógiftar og ekki færar um að reka búskap án að-
stoðar. Þær hafa oftar en ekki einangrast inni á
heimilinu við einhæf störf og treysta sér ekki út
á almennamvinnumarkað. Svo þegar umönn-
unarhlutverkinu lýkur, ýmist við lát foreldra
eða þegar þeir fást til að fara á hjúkrunarstofn-
un, standa þessar konur uppi starfsmenntunar-
lausar og eignalausar í þokkabót.
Er þaö vegna þessara kvenna sem þú
leggur til aö rétturinn til aö njóta lífeyris
hliöstœöum ekkjulífeyri veröi aukinn?
— Já, en það er kannski ekki síður mikilvægt
fyrir þennan hóp að í frumvarpinu er gert ráð
fyrir að einstaklingar, sem hafa sinnt slíkri um-
önnun í samfleytt fimm ár, eigi rétt á styrk til
starfs- eða endurmenntunar samkvæmt mati
tryggingaráðs. Slíkt gæti auðveldað þeim að
komast út í atvinnulífið og framfleyta sér af
eigin rammleik.
I greinargerö meö frumvarpinu vitnar
þú í norska tryggingalöggjöf. Sœkir þú
fyrirmyndina af frumvarpinu þangaö?
— Já, ég tók mið af því hvernig Norðmenn
standa að bótagreiðslum sem þessum. Ég var
einu sinni að ræða þessi mál á Kvennalistafundi
á Húsavík og þá var stödd þar félagsráðgjafi
sem sagði mér frá hinum s.k. „foreldraekkj-
um“ í norsku löggjöfinni. Það eru einmitt kon-
ur eins og þær sem ég lýsti hér áðan. Þessi
félagsráðgjafi var sjálf með þrjú dæmi um slíkar
„foreldraekkjur" á sinni könnu. En þessar
umönnunarbætur nýtast fleiri hópum. Ég get
tekið dæmi af konu sem hafði samband við mig
fyrir nokkrum dögum. Hún er 55 ára og á 19
ára son sem er geðveikur. Hann er ekki talinn
nógu geðveikur til að vistast á stofnun en hann
er þó það veikur að hún getur ekki skilið hann
einan eftir heima. Hún getur því lítið sem ekk-
ert unnið utan heimilis og einu föstu tekjurnar
sem þau hafa eru örorkubætur hans sem eru nú
um 36 þúsund á mánuði. í húsaleigu þurfa þau
engu að síður að greiða 40 þúsund á mánuði.
Þessi kona hefur leitað víða fyrir sér í kerfinu
en kemur alls staðar að lokuðum dyrum. Henn-
ar tilvik virðist hreinlega hvergi eiga þar heima.
Fyrir slíka konu yrðu umönnunarbæturnar til
mikillar hjálpar þó þær sé ekki háar frekar en
aðrar tryggingabætur.
En óttast þú ekki aö bœtur sem þessar
gœtu oröiö til þess aö binda konur enn
f rekar en nú er yf ir veikum œttingjum? Aö
kerfiö gangi ó lagiö?
— Það er nú oft á tíðum svo að ellihrumt og
farlama fólk fær ekkert pláss á hjúkrunarstofn-
unum og ættingjar þess eiga um afskaplega fáa
kosti að velja. Til sveita er það víða þannig að
gamla fólkið fæst ekki til að fara af jörðum sín-
um og flytjast á stofnun og ættingjarnir flytja
það ógjarnan nauðugt. Þetta er staðreynd sem
við blasir og verður að taka á. Ég held að ef lög-
um um almannatryggingar verður breytt eins
og ég legg til sé það mikil réttarbót fyrir þenn-
an hóp og minnki ekkert val kvenna frá því sem
það er í dag. _isg.
33