Vera - 01.05.1989, Blaðsíða 29

i
KONUR VIÐ
STJÖRNVÖLINN
VELGENGNI
Viö konur þurfum
meir en nokkru
sinni stuðning hver
frá annarri. Um
leið gefa einmitt
tengslin viö vinkon-
una hindraö okkur.
Vinskapur milli
kvenna er ööru vísi
en milli karla.
Stundum eru
tengslin viö bestu
vinkonuna mikil-
vœgari en sam-
bandið viö mak-
ann.
Kona 9. áratugarins hefur meira val-
frelsi en nokkru sinni áður. En þetta
valfrelsi getur líka verið harðstjóri.
Við erum að leita að jafnrétti og sjálf-
stæði en það liggur ekkert í augum
uppi hvernig við eigum að ná þeim
markmiðum. Meir en nokkru sinni
áður þurfum við stuðning annarra
kvenna — en samtímis geta einmitt
tengslin við vinkonur okkar verið
hindrun í vegi okkar.
Konur mynda sterk tengsl sín í
milli. Stundum eru tengslin við bestu
vinkonuna mikilvægari en samband-
ið við makann. Konur hafa oft náin
samskipti sín í milli og sterka þörf fyr-
ir nærveru og væntumþykju í sam-
bandinu við vinkonurnar. Að skilja
við góða vinkonu getur verið jafn
sársaukafullt og aðskilnaður frá karl-
manni.
Þörfin fyrir náin tengsl og trúnað
hefur ekki bara áhrif á okkur í einka-
lífinu heldur líka í atvinnulífinu.
Kona í stjórnunarstarfi gerir aðrar
kröfur en karlmaður í sama starfi,
bæði til sjálfrar sín og starfsmanna
sinna.
Hæfileikar kvenna til skilnings og
samkenndar eru ekki alltaf af hinu
góða. Þessir hæfileikar gefa líka færi á
að notfæra sér veikar hliðar annarra.
Freud sagði eitt sinn að vandamálið
í samskiptum kvenna væri afleiðing
af örðugleikunum í samskiptum
móður og dóttur.
í bók sinni um vináttu kvenna og
vald þeirra hver yfir annarri
(Kvinnors makt över kvinnor) leggur
höfundurinn Eva Margolies út frá
þessari staðhæfingu Freuds. Hún
vinnur áfram með þessa kenningu
með því að beina hugsuninni að að-
skilnaði drengja frá mæðrum sínum,
sem er öðruvísi en aðskilnaður dætra
frá mæðrum sínum — að það sé
ástæðan fyrir því að vináttutengsl eru
ólík hjá konum og körlum. Þörf okk-
ar fyrir vináttu birtist einfaldlega í
mismunandi myndum. Vegna þess að
við konur erum bundnar mæðrum
okkar snúum við okkur oft til kvenna
til að fá viðurkenningu — og það get-
ur þýtt endalok tilverunnar að vera
hafnað af bestu vinkonunni!
Það að konur eiga svo erfitt með að
ná árangri starfar fyrst og fremst af
óleystri innri baráttu sem hefur með
samskiptin við móðurina að gera —
en ekki vegna þess að karlar leggi
hindranir í leið kvenna, skrifar Eva
Margolies. Það er að einfalda málið
um of að skella skuldinni á karlmenn-
ina.
Togstreitan verður til á þann hátt
að um leið og við þurfum að yfirgefa
mæður okkar, þ.e. að rjúfa móður-
bindinguna sem myndast milli ný-
fædds barns og móður, verðum við að
líkjast móðurinni til að geta talist
,,kvenlegar“.
Öll börn tengjast móður sinni
sterkum böndum í upphafi en fyrr
eða síðar rofna þau bönd. Fyrir strák-
um er það ljóst frá upphafiað þeir eru
ólíkir mæðrum sínum. Strákurinn fær
annað viðmót en systur hans og hann
sér, ekki síst á eigin líkama, að hann
er af öðrum toga. Og jafnvel þótt það
geti verið sárt að rjúfa tengslin við
móðurina, þá er það bara um stund-
arsakir — þegar hann verður stór og
giftir sig fær hann staðgengil fyrir
móðurina.
Fyrir stelpur er þessu öfugt farið.
Um leið og ætlast er til að þær losi sig
frá mæðrum sínum eiga þær að líkjast
þeim. Það sem oft gerir þessar að-
stæður flóknari er sú staðreynd að
margar mæður eiga erfitt með að
sleppa takinu af dætrum sínum.
Hversu nátengd sem móðirin er syn-
inum, gerir líffræðilegi mismunurinn
það að verkum að hann er frá upphafi
fjarlægari henni en dóttirin. Dóttirin
er hennar eigin eftirmynd.
Af þessu leiðir að þegar dóttirin
vill slíta sig frá móðurinni lítur það
oft út sem höfnun. Öll merki um að
dóttirin vilji vera öðruvísi en móðirin
má túlka þannig: ,,Ef þú ferð frá mér
hlýtur það að þýða að þú vilt ekki
líkjast mér og hvernig gæti þér þá
þótt vænt um mig?“ Það er hræðslan
við að verða hafnað, að missa ást
barnsins síns sem gerir það að verk-
um að margar mæður, meðvitað eða
ómeðvitað, reyna að hindra dætur
sínar f því að verða sjálfstæðir ein-
staklingar.
Dóttirin hefur að sínu leyti þörf
fyrir náið samband við móður sína,
en vill um leið sleppa henni. Hún vill
vera óháð henni en þarf samtímis að
eiga ást hennar vísa.
Það er þessi togstreita sem iðulega
er á kreiki í samskiptum okkar við
aðrar konur.
Strákar eru venjulega farnir að losa
sig frá mæðrum sínum við 9—10 ára
aldur en stelpa á þeim aldri er félags-
lega jafn bundin móður sinni og hún
var á öðru aldursári.
Fyrstu árin í skólanum er mikilvæg-
ast af öllu fyrir flestar litlar stelpur að
eiga vinkonu. Sá litii heimur sem
byggist upp í kringum vináttu tveggja
stelpna á þessum aldri er sterkur og
gerir tilveruna fyrir utan óþarfa, ekki
síst heim hinna fullorðnu. Skipst er á
leyndarmálum og ALLT á að vera sam-
eiginlegt.
Þetta samband er eftirlíking af
móðurbindingunni, að vera algerlega
háð, að renna saman við aðra mann-
eskju — en hættulausari.
Það er á þessum árum sem stelpur
fara að byggja upp hæfileika til að
mynda félagsleg tengsl og lifa sig inn
í tilfinningar annarra. Það eru góðir
eiginleikar — en ekki bara góðir.

Hæfileikinn til innlifunar og skiln-
ings gefur lfka færi á að finna og skaða
viðkvæmustu tilfinningar annarrar
manneskju.
Stelpur sækjast eftir að eiga „bestu
vinkonu" en eru samtímis hræddar
við einmitt bindinguna og of náin
tengsl, þess vegna geta tilraunir
þeirra til að afla sér vináttu, trúnaðar
og öryggis oft endað með harðri bar-
áttu þar sem sú sterkasta sigrar. Að yf-
irgefa bestu vinkonuna vegna annarr-
ar, að hafna vináttu annarrar stelpu
getur verið vörn gegn bindingu sem
virðist ógnandi. Kannski er hægt að
sjá sama munstur hjá fullorðnum
konum.
Það er oft sagt að strákar eigi auð-
veldara með að keppa hver við annan
en stelpur, og að það sé vegna félags-
legrar þjálfunar og hugsanlega líf-
fræðilegs mismunar. En, segir Eva
Margolies, rök sem mæla gegn j)ví eru
þau að kannanir hafa sýnt að stelpur
eiga mun auðveldara með að keppa á
móti strákum en hver gegn annarri.
Ástæðan fyrir því að stelpur eiga
erfitt með að fá útrás fyrir keppnis-
andann í íþróttum er m.a. sú að ef
stelpa reiðist við aðra stelpu upplifir
hún á táknrænan hátt að hún beini
reiði sinni að móður sinni og sjálfri
sér um leið. f þessari flækju felst að
hluta til skýringin á því hve konur
eiga erfitt með að vera í samkeppni
við aðrar konur.
Það er sameiginlegt með mörgum
konum sem hafa átt velgengni að
fagna í atvinnulífinu að þær hafa átt
„Þaö er hrœöslan
við aö veröa hafn-
aö, að missa ást
barnsins síns sem
gerir þaö aö verk-
um að margar
mœöur, meðvitaö
eöa ómeövitaö,
reyna aö hindra
dœtur sínar í því
aö verða sjálfstœö-
ir einstaklingar."
föður sem hefur stutt þær og orðið
fyrirmynd þeirra og móður sem hef-
ur leyft það.
Á táningaaldrinum gerist tvennt.
Stelpur fara að hópa sig saman og þær
fara að vera með strákum. Enn eru
vinkonutengslin sterk. Á þessum ár-
um getur kærasti ekki keppt við vin-
konu um trúnað og ást. Kvensálfræð-
ingur nokkur hefur orðað þetta þann-
ig að stelpur séu í leynimakki — eins
konar þykjustuleik sem heitir „strák-
ar skipta mestu máli“. Það að eiga
kærasta á þessum aldri er nefnilega
líka aðferð til að afla sér aðdáunar og
vinsælda hjá öðrum stelpum ...
Þörfin fyrir náin tengsl ásamt
hræðslunni við að verða hafnað er
ástæðan fyrir því að álit annarra
kvenna á okkur skiptir okkur miklu
máli alla æfi. Eva Margolies fullyrðir
að konur geri sig fallegar að lang
mestu leyti hver fyrir aðra, miklu
fremur en fyrir karlmenn! Allar kann-
anir varðandi fegrun sýna að karl-
menn eru lítt hrifnir af máluðum
konum. Við málum okkur þess vegna
til þess að hljóta aðdáun annarra
kvenna.
Eva Margolies segir að það sé mikil-
vægt að við lærum að viðurkenna
okkar sterku tilfinningalegu bind-
ingu við aðrar stelpur og síðar konur.
Við verðum að hlúa að þessum sterku
samböndum og megum ekki afneita
því að þau geti verið jafnsterk eða
sterkari en tilfinningaleg sambönd
okkar við karlmenn.
Togstreitan milli þarfarinnar fyrir
móðurlega umhyggju, vináttu ann-
arra kvenna og löngunarinnar til að
vera óháður einstaklingur kemur
kannski greinilegast fram í atvinnulíf-
inu. Karlmenn einbeita sér fyrst og
fremst að vandamálum sem tengjast
sjálfu starfinu. Konur hafa þar fyrir
utan áhyggjur af vandamálum eins
og: hollustu gagnvart faglegum sjón-
armiðum, öfund, hlutverkaruglingi,
móðurlegri umhyggju og sjálfstæði.
Félagslegu tengslin eru mikilvæg, að
vera vinsæl, að eiga trúnað, að vera
ein úr hópnum.
Til þess að öðlast velgengni í starfi
er mikilvægt að geta tekið sjálfstæðar
ákvarðanir, að vera óháð öðrum.
Karlmaður verður fullorðinn þegar
hann fær sitt fyrsta starf, það er eins
og að gangast undir helgiathöfn. Fyr-
ir konu þýðir starfið sjálfstæði og að-
skilnað — og á vissan hátt óttast hún
ekkert meira en einmitt þetta. Grund-
vallarsjálfsmynd karla felst í því að
vera sjálfstæður einstaklingur, grund-
vallarsjálfsmynd kvenna markast af
umhverfinu.
Móðurímyndin verður víða á vegi
konunnar í atvinnulífinu. Mæður
reyna oft að hindra dætur sínar í því
að taka fyrstu skrefin í átt að sjálf-
stæði. Af ótta við að verða yfirgefnar
reyna þær að gera lítið úr þeim afrek-
um sem dætur þeirra hafa átt þátt í og
þær hefðu fyllstu ástæðu til að vera
stoltar af. Það gildir einu hversu dug-
legar og samviskusamar konur eru í
sínu starfi — að vinna með öðrum
konum endurvekur gamla togstreitu.
29
28