Vera - 01.07.1989, Blaðsíða 26

sækjast eftir formlegum pólitískum
völdum.
Umdeilt er hvernig konum gengur
í valdabaráttunni. í grein um völd
kvenna sem birtist í blaðinu KVINNA
NU 1/89 og er hér í Veru í þýðingu
Guðrúnar Hallgrímsdóttur, segir að
,,oröiö valdséhugtak sem vefst mik-
ið fyrir konum. Margar konur í
stjórnunarstörfum eru hrœddar við
að leyfa sér að viðurkenna að þcer
hafi völd. Að hafa völd er að vera
eins og karlmaður og glata vináttu
kvenna. Það skiptir konur miklu
máli að geta sameinað valdið um-
hyggju og samstöðu. Að beita valdi
án tilfinninga er harðstjórn og að
nota tilfinningar til að stjórna öðr-
um er kúgun. Tilþess að konurgeti
haldið sjálfsvirðingu sinni og um
leið náð árangri í starfi, verða þœr
að finna leið til að blanda þessa
kvenlegu eiginleika sína með karl-
legum eiginleikum.”
Hér er verið að tala um þau völd
sem notuð eru úti í hinum opinbera
heimi karlanna. Feministar eins og
Stacey og Price hafa bent á að ekki sé
nóg að líta einungis á opinbert vald
sem eina valdið. Völd kvenna og
hvernig þær beita völdum hafi verið
dulið því fræðimenn hafi einblxnt á
hinn opinbera heim og hafi mest
unnið með þau valdahugtök sem
tengjast opinberu lífi.
Hugtakið vald er yfirleitt skilgreint
sem hæfileikinn til að geta komið af
stað breytingum eða komið í veg fyrir
breytingar (Rollo May, 1972:“)
Enska orðið ,,power“, sem þýðir
vald, er dregið af latneska orðinu
,,posse“ sem þýðir ,,að geta". ís-
lenska orðið vald er þýtt sem máttur,
forræði, yfirráð eða ofríki. Og til eru
í íslensku orðatiltæki eins og ,,að
taka með valdi"; „hafa vald til að
gera e-ð“ o.fl. þess háttar. Sumar
þessara þýðinga, á íslenska orðinu,
endurspegla neikvæð viðhorf til
þessa hugtaks. í dag er vitað að til eru
fleiri hliðar á hugtakinu. Rollo May
(1972) segir í bókinni „POWER AND
INNOCENCE" (Vald og sakleysi) að
hugtakið vald hafi upphaflega verið
félagsfræðilegt hugtak og orðið hafi
aðallega verið notað til að lýsa valda-
baráttu þjóða og hermennsku. Þessi
einfalda skilgreining á valdi hafi ekki
gengið til lengdarþví þeir sem skoð-
uðu hugtakið gerðu sér fljótlega
grein fyrir að vald byggir á tilfinning-
um, viðhorfum og tilgangi (motives)
þess sem notar það og þá var leitað til
sálfræðinnar til að útskýra hugtakið.
Frá sálfræðilegu sjónarhorni þýðir
hugtakið ,,vald“ hæfileikinn eða
hæfni til að hafa áhrif á eða breyta
annarri persónu. Og þessi hæfileiki
eða hæfni er einstaklingsbundinn.
Hugtök eins og staða (status), mynd-
ugleiki (authority) og virðing (pres-
26
Vegna ólíks
uppeldis og verka-
skiptingarinnar
milli kynjanna nota
konur sumar
tegundir valds
meira en karlar.
Konur hafa meira
þurftá
persónulegu valdi
aö halda, en karlar
þessu opinbera.
Þœr hafa notað
meira þaö vald
sem felst í
umhyggjusemi og
samskiptum og
þessi tegund valds
er nánast hluti af
menningu kvenna.
tige) eru líka nátengd hugtakinu vald
(Rollo May, 1972:100).
Vald getur verið bæði persónulegt
og opinbert. Persónulega valdið not-
um við til að hafa áhrif á vini, félaga
og aðra nákomna en opinbert vald er
valdið sem við höfum úti í samfélag-
inu. Rollo May (1972:102) segir að
ekki megi tengja vald einungis valda-
baráttu og hernaðarhyggju því sumar
tegundir valds hafi ekki þessa nei-
kvæðu þætti í sér. Þegar vald er notað
til að kúga annað fólk, eins og gert er
í þrælahaldi, þá er það neikvætt. Sá
sem er í valdastöðu notfærir sér þá
fólk að eigin geðþótta. Þessi tegund
valds tengist mætti (force). Það að
beina byssu eða vopnum að einhverj-
um er líka dæmi um þetta kúgunar-
vald ogþví fyigir oftast ofbeldi. Rollo
May segir að önnur gerð valds tengist
samkeppni. Þá er valdi beint gegn
öðrum og einn einstaklingur fer upp
á við í samfélaginu á kostnað annars.
Þetta vald kemur allstaðar fram í
þjóðfélaginu þegar einhver er valinn
til að gegna einhverju starfi. Það vald
sem felst í samkeppni getur einnig
verið jákvætt og hvetjandi eins og
þegar það kemur fram í íþróttum.
Þriðja tegund valds sem Rollo May
nefnir, felst í umhyggjusemi. Það er
valdið sem þú beitir fyrir einhvern.
Það kemur best fram í umhyggju for-
eldra fyrir börnunum sínum en kem-
ur oft líka fram í kennslu. í fjórða lagi
nefnir May það vald sem felst í öllum
samskiptum fólks (May bls. 105-110).
Vegna ólíks uppeldis og verka-
skiptingarinnar milli kynjanna nota
konur sumar tegundir valda meira en
karlar. Konur hafa meira þurft á per-
sónulegu valdi að halda en karlar
þessu opinbera. Þær hafa notað meira
það vald sem felst í umyggjusemi og
samskiptum og þessi tegund valds er
nánast hluti af menningu kvenna.
Hinar tegundirnar eru hlutar af opin-
beru valdi og þykja karllegar. Auðvit-
að er einstaklingsbundið hvernig
þessum völdum er beitt og eflaust
geta allar tegundirnar tekið á sig bæði
jákvæða og neikvæða mynd. Þegar
verið er að tala um að vald vefjist fyr-
ir konum er verið að vísa í það vald
sem notað er í hinum opinbera
heimi. Sagt er að konum finnist það
skammarlegt og neikvætt og eiga því
erfitt með að tileinka sér það.
Samfélag okkar er alltaf að breytast
og munurinn á einkaheiminum og
opinbera heiminum er eitthvað að
riðlast. Alla vega streyma konur í rík-
ara mæli út í karlaheiminn. Stacey og
Price segja að í Evrópu hafi konur átt
hlut í valdi karla þangað til ríkið og
heimilið þróuðust í sundur, þangað
til einkaheimurinn og opinberi heim-
urinn skildust að. Þá varð heimilið
heimur kvenna og ríkið heimur karl-
anna. Þær segja að munurinn á einka-
heiminum og opinbera heiminum
hafi farið að riðlast þegar konur hafi
farið að krefjast valda sem einstakl-
ingar. Þá hafi sá heimur, sem einu
sinni var einkaheimur kvenna og
konur ráku, verið opnaður og nú reki
konur þennan heim með hjálp sér-
fræðinga og fulltrúa hins opinbera,
sem hafi vit fyrir þeim og ráðleggi
þeim um uppeldi, næringu, og rekst-
ur fjölskyldunnar. Þannig hafa karlar
verið boðnir velkomnir í eldhúsin
sem sérfræðingar og konum boðinn
hluti af opinberu valdi án raunveru-
legs jafnréttis eða sameiginlegrar
ábyrgðar. Stacey og Price segja að
konur standi að mörgu leyti verr að
vígi, því þær hafi misst þau völd sem
þær höfðu sem eiginkonur og mæður
og ekki fengið mikið í staðinn. Til
samanburðar geta þær þess að konur
í samfélögum múhameðstrúarmanna
séu óæðri en karlarnir, en þær hafi
eftir sem áður mikil völd innan fjöl-
skyldnanna og meðal ættingjanna og
úr þeirri stöðu hafi þær áhrif út á við.
Það hafa konur í Latnesku Amerfku
líka og sumir feministar þar (Jaqu-
ette,197ó) vara beinlínis við því að
taka upp baráttuaðferðir vestrænna
kvenna því þá muni þær missa þau
völd sem þær hafi sem eiginkonur og
mæður. Stacey og Price benda á að
það geti verið að konur á tuttugustu
öld á vesturlöndum virðist búa við
jafnrétti en í raun þá vanti þær völd í
einkalífinu og hafi litla möguleika á