Vera - 01.10.1996, Blaðsíða 13

Ymislegt bendir til þess að karlar leggi nú meiri
áherslu á fjölskylduna og minni á atvinnuna. Lftil
merki sjást þó um aukna þátttöku þeirra á heimil-
inu og um jafhari stöðu kynjanna á vinnumarkaði.
Því miður er lítið vitað um óskir íslenskra karla hvað
þetta snertir. Breytingar á hugarfari og hegðun karla
erlendis eru athyglisverðar og hræringum meðal
nútímafeðra er lýst sem „varkárri aðlögun að
breyttri vinnumarkaðsstefnu og á andrúmslofti milli
kynjanna". Varkámin er m.a. skýrð með því að nú-
tímafólk leggi almennt aukna rækt viö persónuleg
tengsl. Sú krafa breyti, í stuttu máli sagt, sjálfsmynd
karla og ógni henni jafnvel, þar sem slík hegðun
gangi svo mjög á snið viö hefðbundin karlhlutverk.
Karlanefndin umrædda er trúlega íslenskt af-
sprengi af sama toga. En fleira hlýtur að koma tíl en
sálrænar þrengingar. Skoðum því seinni spumingu
láta illa af því að karlar öðlist rétt umfram þá
umönnunarábyrgð sem þeir sinna. Ef til vill ætti
að fella alfarið niður regluna um forsjárrétt for-
eldra en láta skylduna standa eftir. Eingöngu
ætti að halda fram rétti barnsins og hins vegar
ábyrgð foreldranna frá fæðingu barnsins til sjálf-
ræðisaldurs eins og gert var í breskum lögum
1991. Vandinn er bara sá að samvinna foreldra
um forsjá barna eftir skilnað virðist varhuga-
verð. Of mörg vandræði skapast við deilur for-
eldra, sem sameiginleg forsjá leysir ekki. Þessi
skipan hefur oft hrapallegar afleiðingar í fjöl-
skyldum þar sem karlinn beitir ofbeldi. Þar þarf
öryggi kvenna og barna að sitja í fyrirrúmi.
Slæm reynsla er af því að þeir sem miðla mál-
um milli foreldra þrýsti á konur að semja um sam-
eiginlega forsjá. Ekki virðist samband milli forsjár-
hugmyndafræði og framkvæmdar. Bótarétturinn
var innleiddur í nafhi jafhstöðu en bætumar bein-
tengdar tekjumissi. Það borgar sig betur að konur
sinni bömunum og kerfið vinnur gegn ætlun sinni.
Margt fleira hefúr áhrif, t. d. nýta karlar á atvinnu-
leysissvæðum frekar rétt sinn en annars staðar.
Áhugi og möguleikartil orlofsins viröist bund-
inn starfstétt karla. í hefðbundnum karlagrein-
um, t.d. málmiðnaði, hindrar mórallinn á vinnu-
stað oft að feður taki fæðingarorlof, en það
þykir sjálfsagðara meðal menntamanna. Þá er
umtalsverður munur á daglegu lífi eftir fjöl-
skyldugerðum, á atvinnuþátttöku, frítíma,
verkaskiptingu á heimili, tengslum við ná-
komna, nágranna og þátttöku í félagsstörfum.
Atvinnustaða karlsins hefur mikil áhrif á ólíka tii-
högun daglegs lífs í nútfmafjölskyldum og virð-
ist hún raunar skipta einna mestu. Verka-
skipting heima og önnur dagleg tilhögun er
t. d. hefðbundnust meðal verka- og iðnað-
armanna. Meðal sjálfstæðra atvinnurek-

<fjölskyldupolitískar jafnréttisaðgerðir duga skammt
VERU um hvert eigi að vera aðal jafhréttismálið.
Hugmyndin að karlanefnd á ámóta mikinn
rétt á sér og aðrar opinberar jafnréttisaðgerðir.
Slíkt starf er að sjálfsögðu allt háð ríkjandi
stjórnmálastefnu. Þannig er það svipað í eðli
sínu, hvort sem það beinist að körlum, konum,
stelpum eöa strákum. í opinberujafnréttisstarfi
er orsök kynjamisréttis yfirleitt talin iiggja í mis-
muni á stöðu og aðstöðu kynjanna. Reynt er að
jafna máiin með leiðréttingum á skavönkum
kerfisins. íslensk stjórnmálaöfl hafa stundum
gripið á lofti hræringar og knýjandi aðstæður á
vinnumarkaði og umbreytt þeim í fjöl-
skyldupólítísk réttindi - með stuðningi umbóta-
sinnaðs fólks. Dæmi um þetta var breytingfóst-
ureyðingalaganna og almennur réttur kvenna til
> fæðingarorlofs. Eins og mörgum er kunnugt
áttu grasrætumar Rauðsokkar þar drjúgan hlut
að verki. Slík dæmi um úrbætur réttlæta opinbert
jafnréttisstarf. Eins verður ef vel tekst til með
karlanefndina. En eru réttindamál karla brýnasta
jafnréttismálið? Hvernig á að taka á þeim?
Hlutleysisstefna hylur átökin
Feminískir lögfræðingar gagnrýna þá stefnu að
hreinsa úr lögum alla sérgreiningu eftir kyni, en
þetta hefur gerst víða í nafni jafnréttis á sviði
fjölskyldumála. Þessi hlutleysisstefna virðist
ekki hafa tilætluð áhrif. Hún hylur átökin milli
kynjanna fremur en leysir úr þeim. Þetta snertir
sameiginlega forsjá foreldra, þar sem megin-
reglan um hagsmuni barnsins viröist oft víkja
fýrir hagsmunum foreldra. Karlar kvarta yfir því
hve fáir þeirra öðlist forsjá barna sinna. Konur
forms og líðanar bama. Deilur foreldra halda oft
áfram. Konur semja oft af sér, því þeim finnst
réttlátt að deila forsjánni, eða þær láta undan
vegna flármála. Allt kemur þetta bömum illa.
Siðferöileg spurning
VERA sþyr hvort fremur þurfi að rétta skarðan
launahlut kvenna en huga að réttindum karla. Nú
er mikið skorið niður hjá hinu opinbera. Það er því
ekki bara fjárhagsspursmál heldur knýjandi siö-
ferðileg spuming að hveiju rikið á helst að beina
kröftum sínum. Spuming VERU er þörf ábending
sem leiðir hugann að kynskiptingu starfanna,
heima og heiman. Hana telja margir undirrót
launamisréttis og viröingarleysis sem viðhaldi
undirokaðri stöðu kvenna. Hún geri karla auk
þess að hálfúm manneskjum, m.a.
vegna þess að þeir fái ekki að njóta
bama sinna og sinna joeim.
Karlanefndin vill auk annars beita
sér fýrir auknum og virkum fæðingarorlofs-
rétti feðra. LTtum aðeins á reynslu Svfa sem
gengið hafa lengst í að hvetja feður til slíks
orlofs og miðað nokkuð hægt. Þótt hlutfalls-
lega fleiri feður taki fæðingarorlof nú en fýrr
er sá tími sem þeir nýta furðu lágur. Tveim-
ur árum eftir að sænskir karlar fengu orlofs-
réttinn nam sá tími sem þeir nýttu sér að-
eins 7% mögulegs tíma. Þessi tími hefur
lengst síðar en þó ekki umtalsvert miðað við
þá hvatningu sem feður hafa fengið. Ákveð-
inn hópur vildi orlofiö frá upphafi en treglega
gengur hjá öðrum að slást í hópinn. Ekki
kemur þetta á óvart, því að mikil gjá er milli
sa
enda stýrir vinnutilhögun karlsins flölskyldulífinu í
mestum mæli af öllum þáttum. Þá er vert að
minna á pmöig skrif um óorðaðan samning
hjóna/samþúðarfólks um skilyrta afvinnuþátt-
töku kvenna (HÚN „velur" þannig starf aö hún
getur séð um heimilið og starfsmöguleikar henn-
ar víkja fyrir starfsframa HANS). Ljóst er því aö pf
skyldupólitískar jafnréttisaögerðir duga skammt
og margskonar breytingar þurfa að koma til. Ef
við erum á svipuðu róli og Svíar má álykta af
þessu að íslenska karlanefndin ætti að selja
vinnumarkaðsmál kvenna á oddinn. Kannski
er það fljótvirkasta og raunhæfasta leiðin til
fullrar þátttöku karla í fjölskyldulífi?
álitmál