Vera - 01.08.2000, Blaðsíða 38

A N n P F A
J Q N S Q Q I I I B.
5 K B I E A B.
Patti Smith,
- Itkrega komin attur...
Patti Smith á sér mjög sérstakan feril í rokktónlist heimsins. Hún fór aó vekja á sér
athygli í listalífi New York borgar í byrjun 8. áratugarins, á pönktímabilinu, meó lestri
eigin Ijóða vió gitarundirleik. Hljóöfæraleikurum fjölgaði i kringum hana, hún hætti að
lesa og fór aö sönglesa og syngja meó hljómsveitinni, sem varð rokkband. Og sjá,
þessi kona, sem fæddist 30. desember 1946, næstum nógu gömul til aó vera mamma
pönkaranna, varó aðal pönkskáldið meóal ameriskra pönktónlistarmanna; og hljómsveit
hennar, Patti Smith Group, ein sú vinsælasta. Hins vegar skilgreindi Patti sjálf sig sem
„post beat poet", skáld í anda bítnikkanna, sem voru og hétu áóur en hippamenning
skall á og fólk eins og Janis Joplin á rætur i. Þekktasta bók bitnikkatimans er liklega
On the road eftir Jack Kerouack; Leonard Cohen flutti sin Ijóð heima hjá sér i Kanada
viö djasspíanóundirleik eins og bítnikkaljóðskálda var siöur, en varó ekki heimsfrægur
fyrr en syngjandi 35 ára kringum 1970 fyrir hippakynslóðina ... svipað aldursmisgengi og
hjá Patti Smith.
Hún fæddist í Chicago, elst fjögurra systkina, ólst upp í New Jersey og
byrjaði að vinna í verksmiðju þar eftir stúdentspróf 1964. Foreldrar
hennar voru verkafólk, en mamman hafði verið söngkona þar til fjöl-
skyldan varð til og þurfti stöðugri laun. Patti þótti skrítin strax sem
unglingur og ekki passaði hún vel inn í verksmiðjuumhverfið. Hún
sótti sér andlegan félagsskap í ljóð franska skáldsins Rimbaud (eins og
Utangarðsmaðurinn Mikki Pollock) og límdi mynd af honum á pípu
við hliðina á sér í verksmiðjunni með áletruninni: Eg og Rimbaud í
meltingarvegi Pissverksmiðjunnar; en Piss Factory varð fyrsta frum-
samda Ijóð hennar sem kom út á plötu, smáskífu með Hey Joe á a-hlið-
inni, árið 1974. Hey Joe minnir mig að sé líka fyrsta smáskífa Jimi
Hendrix Experience ('67), en Patti Smith var mikill aðdáandi Jimis.
Annars voru fyrstu hetjur hennar í tónlist James Brown, stelpnatríóið
Ronettes, Rolling Stones, Bob Dylan ogVelvet Underground.
Dvöl Pattiar í Pissverksmiðjunni varð ekki löng. 19 ára eignaðist hún
barn sem hún gaf til ættleiðingar, og viðbrögð samborgaranna í New
Jersey við slíkri hegðun voru á þann veg að Patti ákvað að yfirgefa
svæðið. Hún fór til NewYork 1967, varð viðloðandi Pratt-listaskólann;
teiknaði, skrifaði hugsanir sínar ofaní teikningarnar og smám saman
fór hún að líta á skriftir sínar sem ljóð. Líklega hefur áhugi hennar á
Rimbaud orðið til þess að hún ákvað að fara í listnám til Parísar og hélt
þangað með Lindu systur sinni. Ekkert varð þó úr akademísku listnámi,
en þær systur slógust í för með götulistamönnum þar í borg. Þá (1970)
var verið að sýna Godard-myndina One plus one, en í henni sjást félag-
arnir í Rolling Stones hljóðrita lagið Sympathy for the devil, sem kom út
á plötunni Beggars Banquet í nóvember 1968. Þá var Brian Jones enn í
hljómsveitinni (hann hætti, eða var rekinn, í júní '69, og drukknaði,
eða var drekkt, í sundlaug sinni 3. júlí). Eftir að hafa farið á hverja sýn-
ingu á One plus one í 5 daga samfleytt dreymdi Patti spámannlegan
draum um dauða Brians og í framhaldi af honum um föður sinn og
hjarta hans. Þær systur urðu órólegar og ákváðu að drífa sig heim og er
þangað kom var pabbi þeirra nýstiginn uppúr rúminu eftir hjartaáfall.
Ekki settist Patti þó að í föðurhúsum og hélt aftur til NewYork. Þangað
komin flutti hún með vini sínum, listamanninum Robert Mapple-
thorpe, inn á Chelsea-hótelið, sem nú er orðið heimsfrægt fyrir að
hafa hýst mestu rokkstjörnur heims.
Á Chelsea-hótelinu kynntist Patti Smith Andy Warhol genginu, sem
hljómsveitinVelvet Underground flokkast undir, en sveitin spilaði fram-
anaf ferlinum undir verndarvæng Andys á listsýningum og í verk-
smiðjuhúsinu sem hann breytti í klúbb, The Factory. Þar dansaði Patti
Smith oft þegar hún kom fyrst til NewYork. Patti mun líka hafa náð að
kynnast Janis Joplin sem var tíður gestur á Chelsea Hotel (lést 4. októ-
ber 1970), liðsmönnum Jefferson Airplane og leikritaskáldinu Sam
Shepard. Með honum samdi hún leikritið Cowboy Mouth, en annars var
hún komin á kaf í ljóðin, sem voru gefin út hjá ýmsum litlum útgáfu-
fyrirtækjum. Auk þess vann Patti fyrir sér með því að skrifa um tónlist
fyrir ýmis tímarit, t.d. Rock, Creem og Rolling Stone.
Árið 1971 fór hún að lesa ljóð sín opinberlega við gít-
arundirleik vinnufélaga síns, rokkgagnrýnandans Lennys
Kay, og Richard Sohl spilaði stundum með þeim á pí-
anó. Snemma árs '73 hitti hún útgáfustjórann Jane
Friedman sem kom tríóinu á framfæri á tónlistarstöð-
um og gerðist umboðsmaður Pattiar að hennar ósk.
Það var Jane sem fékk Patti til að syngja ljóðin í stað
þess að lesa þau og þegar Patti byrjaði að syngja fór
hún að bæta inn í prógrammið eigin útsetningum af
annarra manna lögum: Hey Joe (Hendrix), Gloria
(Them/Van Morrison), Land of a thousand
(Chris Kenner/Wilson Pickett)... og 1974 kom út áður
nefnd tveggja laga plata: Hey Joe/Piss Factory; á henni
spilaði Tom Verlain í Television á gítar. Ekki var
þetta þó í fyrsta skipti sem heyrðist í Patti á
hljómplötu, því að hún flutti ljóð eftir Jim
Morrison, að honum látnum ('71), á sólóplötu
Doors-hljómborðsleikarans Rays Manzarek.
Einnig kom hún fram á plötu með Blue Oyster
Cult og samdi texta fyrir þá. Rétt er líka að geta
ljóðasafna hennar sem gefin voru út áður en hún
varð rokkstjarna: Seventh Heaven ('71), Kodak
('72) og Wftt ('73), en síðar hafa komið út
fleiri ljóðabækur, smásögur o.fl. í óbundnu
máli eftir hana.
Árið 1975 bætti Patti tveim mönnum við
tríó sitt: Tékkanum Ivan Kral (sem kom til
USA '68...) á bassa og gítar og trommaran-
um Jay Dee Dougherty. Þar með var grúppan
fullskipuð og fyrsta breiðskífan kom út í nóv-
ember það ár. Horses heitir platan og er enn í
dag talin með bestu rokkplötum fyrr og síðar.
Upptökustjóri var Velvet Underground maðurinn
John Cale, en ekki gekk vel að fá skífuna út gefna. Svo
38 • VERA