Vera - 01.08.2000, Blaðsíða 31

ielagsmalarafilierTvi
á samfélagsmálun en málefni kynjanna eru
órjúfanlegur þáttur þeirra. „Ég heillaðist af
konunum sem voru í forsvari fyrir jafnrétt-
isumræðunni en ég tók ekki mikinn þátt í
jafnréttisbaráttunni sjálf. Ég kynntist starfi
Rauðsokkahreyfmgarinnar lítillega enda
var ég erlendis þegar mesta gróskan var
þar. I lagadeildinni voru lögin aldrei skoð-
uð út frá sjónarhorni kvenna. Ég tók t.d.
vinnurétt sem valgrein og minnist þess
ekki að orðið kona hafi komið þar fyrir,
eða að ég hafi gert kröfu um það.
Kvennapólitísk hugsun kom nokkru síðar
inn í deildina með konum sem voru við
nám á eftir mér. Nú er sem betur fer boð-
ið upp á kennslu í kvennarétti í lagadeild-
inni.“
Aþessum tímamótum er eðlilegt að
rifja upp stofnun Jafnréttisráðs og
setningu jafnréttislaga. Elsa segir að Svava
Jakobsdóttir, þáverandi þingkona Alþýðu-
bandalagsins, hafi oft vakið máls á launa-
misrétti kynja en hún var fyrsti fulltrúi Is-
lands í samstarfsnefnd Norrænu ráðherra-
nefndarinnar um málefni kvenna. Elsa tel-
ur að Svava hafi átt drýgstan þátt í því að
árið 1973 voru sett lög um Jafnlaunaráð
sem hafði það verkefni að taka fyrir kærur
vegna launamisréttis sem konur væru
beittar á vinnumarkaði. Fyrstu lögin um
jafnrétti kynja, þar sem kynjamisrétti er
bannað en ekki bara launamisrétti, voru
síðan sett árið 1976 og segir Elsa að til-
komu þeirra laga megi þakka baráttu
kvennahreyfmgarinnar með rauðsokkur í
fararbroddi.
„Það var mikil gróska á þessum tíma.
Kvennaáratugur Sameinuðu þjóðanna
hófst árið áður og 24. október 1975 lögðu
íslenskar konur niður vinnu á eftirminni-
legan hátt. Með lögunum er Jafnréttisráð
sett á laggirnar, skipað fulltrúum tilnefnd-
um af Alþýðusambandi Islands, Bandalagi
starfsmanna ríkis og bæja, Vinnuveitenda-
sambandi Islands, einn skipaður af félags-
málaráðherra án tilnefningar og formaður
tilnefndur af Hæstarétti og skyldi hann
hafa lokið embættisprófi í lögum. Með
lögunum frá 1985 er fjölgað um tvo í Jafn-
réttisráði en þá fá Kvenréttindafélag Islands
og Kvenfélagasamband Islands sinn fulltrú-
ann hvor. Lögunum er síðan aftur breytt
1991. Þá verður Kærunefnd jafnréttismála
til og fellt brott að Hæstiréttur tilnefni for-
mann Jafnréttisráðs. Frá þeim tíma hefur
formaðurinn verið skipaður af félagsmála-
ráðherra án tilnefningar enda fjallar ráðið
ekki lengur um kærur. Kærunefndin er
skipuð þremur lögfræðingum og eru tveir
tilnefndir af Hæstarétti og einn af félags-
málaráðherra.
Jafnrétti kynja er hápólitískt mál sem
sýnir sig best í því að í hvert sinn sem jafn-
réttislögin hafa verið endurskoðuð þá fer
af stað mikið plott og sterk hagsmunafélög
beita sér hart gegn mikilvægum breytinga-
tillögum. Sem dæmi má nefna aðdraganda
að setningu jafnréttislaganna frá 1985 en
þá voru tvö frumvörp til meðferðar í þing-
inu, annars vegar frumvarp samið af nefnd
sem Svavar Gestsson skipaði þegar hann var
félagsmálaráðherra til 1983 og hins vegar
frumvarp sem ríkisstjórnin sem þá tók við
lét semja. Ég held að það hafi nánast verið
samið urn hvert ákvæði frumvarpsins milli
stjórnar og stjórnarandstöðu. Með laga-
breytingunni 1985 fékkst hins vegar tvennt
mikilvægt fram. Annars vegar ákvæði um
framkvæmdaáætlun ríkisstjórnarinnar í
jafnréttismálum til fjögurra ára í senn og
hins vegar heimild til sérstakra tímabund-
inna aðgerða til að bæta stöðu kvenna. Til-
lagan um að inn í skilgreiningu laganna í
1. gr. kæmi að sérstaklega skyldi bæta
stöðu kvenna til að koma á jafnrétti kynj-
anna, náði hins vegar ekki fram fyrr en
með lögunum 1991. Þessi setning var
hápólitísk, að því er mér var sagt.
Þegar Elsa tók við störfum hjá Jafn-
réttisráði voru tvö stöðugildi á skrifstof-
unni en þau eru nú sex. Hún segir að mála-
flokkurinn hafi ekki staðið sterkt á þeim
tíma. „Kvennalistakonur tóku vissulega
upp mál á þingi en þær höfðu lítið sam-
starf og samskipti við okkur. Það er ákveð-
inn vandi svona stofnunar að hafa ekki
hreyfmgu á bak við sig, sérstaklega ef Jafn-
réttisráð og félögin sem eiga aðild að því
eru ekki sterk en þau hafa möguleika á
grasrótartengingu. “
í fyrstu var starfið aðallega fólgið í því
að undirbúa fundi og afgreiða mál Jafnrétt-
isráðs. Unnar voru þrjár til fjórar tölfræði-
úttektir á ári, gefið út fréttbréf en lítið bol-
magn til annars. Starfið hefur síðan eflst
mjög og vaxið um leið og pólitískur skiln-
ingur á því hefur aukist. Nú sinna þrír há-
skólamenntaðir sérfræðingar ýmsum sam-
starfsverkefnum, auk þess sem skrifstofan
þjónustar Kærunefnd jafnréttismála, Jafn-
réttisráð og sinnir verkefnum fyrir félags-
málaráðuney tið.
„Einn stærsti áfangasigurinn á mínum
ferli er skipan Kærunefndar jafnréttismála
en með tilkomu hennar fer fyrst að reyna á
bann laganna um misrétti gagnvart konum
og, í undantekningartilfellum, körlum.
Fyrstu 15 árin sem Jafnréttisráð starfaði var
farið með tvö mál fyrir dómstóla en frá
1991 höfum við farið með átta mál fyrir
dómstóla. Með aðildinni að Evrópska efna-
hagssvæðinu 1993 stækkaði lagajafnréttis-
heimur okkar og dómar Evrópudómstóls-
ins fengu fordæmisgildi hér á landi. Þegar
kærum og dómsmálum fjölgar fá atvinnu-
rekendur þau skilaboð að þeim beri að
huga að jafnrétti kynjanna, annars geti þeir
fengið á sig kærur og dóma. Fjársektir eru
oft það eina sem atvinnurekendur skilja.
Kærunefnd jafnréttismála er aðeins
álitsgefandi aðili en ef atvinnurekendur
sætta sig ekki við niðurstöðu hennar höf-
um við leyft til að fara með máhð fyrir
dómstóla, kærandanum að kostnaðarlausu.
Kærunefndinni hafa borist að meðaltali 12
til 14 mál á ári en tvö ár skera sig úr, þ.e.
V E R A •
31