Vera - 01.08.2000, Blaðsíða 54

RRYNHILDIIR

£L Q V E N Z
Hraðsoðin jafnréttislög
Síðastliðið vor samþykkti Alþingi ný lög
um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna
og karla. Ný jafnréttislög höfðu verið á
döfinni um nokkurt skeið og vorið
1999 lagði félagsmálaráðherra ffam
frumvarp á Alþingi sem unnið hafði
verið af nefnd sem ráðherrann hafði
skipað í því skyni, en því miður lauk
afgreiðslu þess ekki fyrir þinglok í það
skiptið. Á síðastliðnu ári skipaði ráð-
herrann aftur nefnd til að semja nýtt
frumvarp til jafnréttislaga. Á grundvelli
starfs þeirrar nefndar lagði félagsmála-
ráðherra síðan fram nýtt frumvarp síð-
astliðinn vetur sem var í veigamiklum
atriðum frábrugðið fyrra frumvarpinu.
Hver orsök þess var að ráðherrann skipti svo
fljótt um skoðun á fyrirkomulagi jafnréttis-
mála sem raun varð á, er ekki ljóst. Hitt er
nokkuð ljóst að hið nýja frumvarp sem nú er
orðið að lögum, með smávægilegum breyt-
ingum þó, gengur mun skemmra í að tryggja
réttindi kvenna en hið fyrra. Hér á eftir ætla
ég að gera nokkra grein fyrir helstu atriðum
í hinum nýju lögum sem ég tel áhugaverð.
Hér er ekki um neina tæmandi úttekt að ræða
og ýmis mikilvæg atriði laganna er ekki fjall-
að um.
Samkvæmt lögunum verður sett á stofn ný
stofnun, Jafnréttisstofa, sem hefur að mörgu
leyti sama hlutverk og Jafnréttisráð og Skrif-
stofa jafnréttismála höfðu áður. Hlutverk
Jafnréttisráðs er hins vegar gjörbreytt og
verulega dregið úr vægi þess. Nú er hlutverk
þess eingöngu bundið við málefni er varða
vinnumarkaðinn. Skipun í ráðið er einnig
breytt. Nú skulu eiga þar sæti fulltrúar Kven-
réttindafélags íslands, Kvenfélagasambands
íslands, ASI, BSRB, fjármálaráðuneytis, Sam-
taka atvinnulífsins, Háskóla Islands og Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga. Loks skipar fé-
lagsmálaráðherra formann ráðsins án tilnefn-
ingar.
Fulltrúar beggja kynja
I nýju lögunum er kveðið á um að þau sem
tilnefna í Jafnréttisráð skuli tilnefna tvo full-
trúa hver, eina konu og einn karl, til setu í
ráðinu og skal þess gætt að kynjaskipting
verði sem jöfnust í því. Konur hafa lengi
barist fyrir því að þessi regla verði lögfest um
nefndir og ráð á vegum hins opinbera og
víðar, þ.e. að tilnefningaraðilar tilnefni ávallt
fulltrúa af báðum kynjum, svo framarlega
sem því verður við komið. Kvennalistinn
lagði m.a. mikla áherslu á þetta atriði meðan
fulltrúar hans sátu á þingi. Þessu hefur hins
vegar ávallt verið hafnað þar til í fyrra jafn-
réttislagafrumvarpinu, en þar var gert ráð
fyrir þessari skipan. í síðara frumvarpinu,
sem nú er orðið að lögum, var þessu því
miður aftur breytt til fyrra horfs. Samkvæmt
20. gr. núgildandi laga skulu í nefndum, ráð-
um og stjórnum á vegum ríkis og sveitarfé-
Iaga, þar sem því verður við komið, sitja sem
næst jafnmargar konur og karlar og skal ávallt
á það minnt þegar óskað er tilnefningar í
hlutaðeigandi nefndir, ráð og stjórnir. Engin
skylda hvílir hins vegar á tilnefningaraðilum
að tilnefna bæði kynin. Eru þetta mikil von-
brigði því samkvæmt upplýsingum um hlut-
fall kynja í ráðum og nefndum sem aflað hef-
ur verið á Skrifstofu jafnréttismála (sem
reyndar er ekki til lengur), fer því fjarri að
stjórnvöld fari að þessum ákvæðum jafnrétt-
islaga. Þetta misrétti hefði auðveldlega verið
hægt að Ieysa á skjótan og góðan hátt hefðu
menn raunverulega viljað jafnrétti hvað þetta
varðar.
Það skýtur því nokkuð skökku við að þeg-
ar skipa á í Jafnréttisráð verður skyndilega
mikil þörf fyrir þessa reglu og gera lögin
kröfu um að þau sem tilnefna í Jafnréttisráð
tilnefni tvo fulltrúa, eina konu og einn karl,
sem félagsmálaráðherra velur síðan í milli
m.t.t. jafnræðis kynjanna. Jafnréttisráð virðist
því vera eina ráðið í allri stjórnsýslunni þar
sem tilnefningaraðilum er gert skylt að til-
nefna bæði kynin. Erfitt er að sjá hvernig
Kvenréttindafélag íslands og Kvenfélagasam-
band Islands geti tilnefnt karlmann sem full-
trúa sinn. Það er að mínu mati með ólíkind-
um að konur á Alþingi Islands skuli hafa lát-
ið bjóða sér þetta. Staða kynjanna á Islandi er
ekki jöfn og þar hallar fyrst og fremst á kon-
ur en ekki karla, enda þótt svo kunni að vera
á einstökum sviðum samfélagsins. Því er það
allt að því móðgun við konur að taka út úr
það ráð sem fjalla skal um stöðu kvenna á
vinnumarkaðinum og gera kröfu um að þar
sitji karlar til jafns við konur.
En fyrst tók þó steininn úr þegar skipað
var í Kærunefnd jafnréttismála nú nýverið en
þar sitja nú, eins og reyndar í síðustu Kæru-
nefnd, þrír lögfræðingar, tveir karlar og ein
kona! Þessi skipan undirstrikar ennþá einu
sinni afstöðu íslenskra stjórnvalda til kvenna,
þ.e. að þær skuli þurfa að sætta sig við að um
mál þeirra, sem snerta mismunun sem þær
telja sig hafa orðið fyrir vegna kynferðis síns,
fjalli að meirihluta karlar. Vitaskuld felst ekki
í þessu neinn dómur um þá einstaklinga sem
í nefndinni sitja hverju sinni, en trúverðug-
leiki nefndarinnar verður alls ekki hinn sami.
Þau ákvæði hinna nýju laga er
varða Kærunefnd jafnréttismála
eru mikil vonbrigði þeim sem
vildu efla Kærunefndina og gefa
henni eitthvert vægi. Samkvæmt
gömlu lögunum voru niður-
stöður hennar einungis álit
sem var á engan hátt bind-
andi fyrir aðila málsins. Var
því mikil ánægja þegar fyrra
jafnréttislagafrumvarpið kom
fram fyrir rúmu ári, en þar
var gert ráð fyrir að nið-
urstöður nefndarinnar
væru úrskurðir sem
væru bindandi. En stjórnvöld
skiptu einnig um skoðun á þessu
milli þinga og samkvæmt nýju
lögunum eru niðurstöður nefndar-
innar einungis álit eins og áður var.
Vandséð er hvaða gagn er að slíkri
nefnd sem hefur livort sem er ekk-
ert vægi, einkum með tilliti til þess
að mikil vinna hefur hingað til ver-
ið lögð í álitsgerðir Kærunefndar.
Vera má að vænlegra sé að nota það fjármagn
sem fer í rekstur Kærunefndar til að styrkja
konur til að fara með mál sín beint til dóm-
stóla.
Mörg ákvæði til bóta
Hin nýju lög eru þó ekki alslæm eins og ætla
má af því sem skrifað er hér að framan!
Stærsta framfarasporið er að mínu viti
ákvæði um kynferðislega áreitni. I eldri lög-
um var ekkert getið um kynferðislega áreitni
og var það mjög til baga. Kærunefndin hafði
hins vegar túlkað ákvæði þeirra laga um bann
við mismunun hvað varðar vinnuaðstæður
og vinnuskilyrði þannig að kynferðisleg
áreitni félli þar undir. Nýju lögin taka hins
vegar alveg af skarið hvað þetta snertir og
samkvæmt 17. gr. þeirra skulu atvinnurek-
endur og yfirmenn stofnana og félagsstarfs
gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg
fyrir að starfsfólk, nemar og skjólstæðingar
verði fyrir kynferðislegri áreitni á vinnustað,
54 • VERA