Vera - 01.08.2003, Qupperneq 27

/ KYNBUNDINN LAUNAMUNUR
Dreifstýring eykur
kynbundinn launamun
»1 febrúar sl. lauk Gunnhildur Kristjánsdóttir BA
prófi í stjórnmálafræði við Háskóla íslands. í lokarit-
gerðinni, sem heitir Launakerfi og kynbundinn launa-
munur, beitti hún femínísku sjónarhorni en leiðbein-
endur hennar voru Þorgerður Einarsdóttir og Svanur
Kristjánsson. VERA bað Gunnhildi að skýra í stuttu
máli frá niðurstöðum ritgerðarinnar.
I ritgerðinni fjallaði ég um launa-
myndun og kynbundinn launamun
á íslandi og skoðaði hvaða þættir
hafa áhrif á launamun kynjanna og
þá sérstaklega hvaða áhrif launa-
kerfi hafa á launamun kynjanna.
Ritgerðin byggir á tveim tilgátum.
Fyrri tilgátan er: Ef halda á kyn-
bundnum launamun í skefjum þarf
að hafa sjónarmið tengd konurn til
hliðsjónar í launasetningu. Síðari
tilgátan er: Nýskipan í ríkisrekstri
og nýja launakerfið hvíla á hug-
myndum feðraveldisins, rétt eins og
aðrar hugmyndir okkar um at-
vinnumarkaðinn og hlutverk kynj-
anna á atvinnumarkaðnum. Vís-
bendingar eru um að dreifstýring
nýja launakerfisins auki kynbund-
inn launamun.
Niðurstaða mín er sú að við
framkvæmd nýja launakerfisins hafi
ekki verið tekið markvisst á sjónar-
miðum kvenna. Ekki var fylgst með
launamuni kynjanna og ekki þróuð
tæki til að gera launasetninguna
hlutlægari. Það bendir því ekkert til
þess að launamunur kynjanna hafí
minnkað með nýja launakerfinu,
þvert á móti eru vísbendingar um
að launamunurinn hafi aukist.
Nýja launakerfið
Ljóst er að launantunur kynjanna er
töluverður á íslandi. Kynbundinn
launamunur er einn helsti mæli-
kvarðinn á stöðuna í jafnréttismál-
Um og oft er talað um að jafnrétti
kynjanna verði ekki náð fyrr en tek-
ist hefur að útrýma kynbundnum
launamun.
Á síðasta áratug hafa verið gerð-
ar töluverðar breytingar á launa-
kerfi ríkisins og Reykjavíkurborgar.
Þær hafa gengið undir nafninu nýja
launakerfið og eru hluti af stærri
kerfisbreytingum sem nefndar hafa
verið nýskipan í ríkisrekstri. Megin-
einkenni nýja launakerfisins eru
dreifstýring og sveigjanleiki. Dreifa
átti valdi til launaákvarðana á fleiri
staði og færa það í ríkara mæli til
stofnana þar sem störfm eru unnin.
Við gerð nýja launakerfisins var í
upphafi lögð rík áhersla á að
minnka kynbundinn launamun og
talað var um að með nýja launakerf-
inu skapaðist tækifæri til að rétta
hlut kvenna á atvinnumarkaðnum.
Gefin var út yfirlýsing um að gerð
yrði tölfræðileg úttekt á áhrifum
nýs launakerfis á launamun karla og
kvenna. Ríkið hefur ekki staðið við
gerð þessarar úttektar, aftur á móti
hefur Reykjavíkurborg staðið fyrir
tveim stórum launakönnunum síð-
an nýja launakerfmu var hrint í
framkvæmd.
Sú staðreynd að tölur yfir kyn-
bundinn launamun hjá ríkinu liggja
ekki fyrir torveldar fullyrðingar um
áhrif nýja launakerfisins. Ýmislegt
bendir þó til þess að sjónarmið um
launajafnrétti hafi ekki verið höfð
til hliðsjónar við framkvæmd nýja
launakerfisins og kynbundinn
launamunur sé til staðar hjá ríkinu.
Þrjár vísbendingar vega þar þyngst.
í fyrsta lagi korna fram vísbending-
ar í launakönnunum Reykjavíkur-
borgar um að yfirborganir og auka-
greiðslur séu algengar í nýja launa-
kerfinu. Mikill kynbundinn munur
er á þessum aukagreiðslum og hefur
sá rnunur aukist á milli áranna 1995
og 2001 eða á þeim tíma sem nýja
launakerfið hefur verið við lýði.
Fulltrúar borgarinnar segja jafn-
framt að þann árangur sem náðst
hefur hjá Reykjavíkurborg við að
minnka launamun kynjanna megi
að miklu leyti rekja til miðlægra að-
gerða, einkum kjarasamninga. En
eitt af meginmarkmiðum nýja
launakerfisins var að gera launa-
kerfið dreifstýrðara og ntinnka vægi
miðlægra kjarasamninga.
í öðru lagi benda niðurstöður
erlendra rannsókna til þess að í ljósi
kynjaskiptingar vinnumarkaðarins
séu líkur á því að dreifstýrð launa-
kerfi leiði til aukins kynbundins
launamunar á vinnumarkaðnum í
heild. Launadreifing er almennt
minni í miðstýrðum kjarasamning-
um. Eftir því sem launadreifmgin er
meiri eykst kynbundinn launamun-
ur, vegna þess að konur raðast oftast
í neðstu launaþrepin.
I þriðja og síðasta lagi benda við-
töl við þá aðila sem kornu að mótun
og framkvæmd nýja launakerfisins
til þess að yfirborganir séu til staðar
í nýja launakerfmu og að staða
kvenna sé ekki betri í nýja launa-
kerfinu en hún var í því fyrra.
Við framkvæmd nýja launakerf-
isins er greinilegt að það skorti á eft-
irfylgni í jafnréttismálum, þrátt fyr-
ir góðan vilja í upphafi. Launakerfið
virðist bera þess nterki. Líkur eru á
því að upphafleg markmið um
minnkun kynbundins launamunar
hafi ekki náðst og að dreifstýring
nýja launakerfisins auki kynbund-
inn launamun.
vera/4. tbl./2003 /27