Vera - 01.08.2003, Page 47

af helmingi lægri laun en karlarnir. Þegar tæknin fór að
aukast varfiskþurrkunarhúsum komið upp.Vinnan þarvar
erfiðisvinna sem gat verið hættuleg. Vinnuaflið var
aðallega konur.
Við síldarsöltun, sem varð mikilvæg atvinnugrein
snemma á síðustu öld, voru konur drjúgur vinnukraftur.
Söltunin var hinsvegar tarnavinna sem fór einkum fram á
sumrin á tilteknum stöðum á landinu. Þegar síldin var
annars vegar var ekki á vísan að róa. Þegar hún gaf sig til
gátu bæði sjómenn og söltunarstúlkur hins vegar haft
rífandi tekjur. Þess vegna var síldarvinnan vinsæl og fólk
ferðaðist til síldarbæjanna til að taka þátt í ævintýrinu.
Síldin hafði á sér rómantískan blæ og síldarstúlkurnar líka.
Fiskvinnslukonan eina, sanna
í vitund þjóðarinnar er fiskvinnslukonan þó líklega helst sú
sem vinnur í frystihúsi eða því sem kölluð er hefðbundin
fiskvinnsla. Frystihús ruddu sértil rúms þegar líða tóká 20.
öldina og urðu jafnan stórir kvennavinnustaðir þar sem
konur sáu strax fra Uþphafi um snyrtingu og pökkun
afurðanna, en snyrtingin, beina- og ormahreinsun, er enn
þann dag í dag mannfrekasta starfið í fiskvinnslunni.
Fiskvinnsla af þessu tagi varð líka stöðugri en áður hafði
þekkst og konur réðu sig til starfa allt árið en ekki bara í
törnum eða á vertíðum. Sfldin „hvarf" á sjöunda ára-
tugnum og í kjölfarið tók við frekari upþbygging og
áhersla á veiðar og vinnslu bolfisks. Núna er það þannig að
mest er unnið af bolfiski (þorskur og ýsa fyrirferðarmest) í
Reykjavík. Næst kemur Akureyri, síðan Grindavík og svo
Vestmannaeyjar. Síldveiðar eru orðnar umtalsverðar aftur
en nú hefur tæknin tekið við af mannshöndinni þar eins
og annars staðar og miklu færri vinna við söltun en áður
var þar sem vélar sjá um stóran hluta verksins.
Margar konur hafa unnið tímabundið í fiski, ýmist sem
sumarvinnu með skóla, með barnauppeldi og hús-
móðurstörfum eða sem aðalstarf í nokkur ár. Vinnu-
aðstæður fiskvinnslukvenna hafa tekið miklum breyting-
um frá því þær stóðu fátæklega búnar við að vaska fisk í
ísköldu vatni og öllum veðrum. Vinnutími hefur breyst
eins og hjá öðru vinnandi fólki. Á fyrstu árum aldarinnar
var vinnutíminn frá sex á morgnana til átta á kvöldin, með
tveimur klukkutíma matarhléum og var unnið sex daga
vikunnar. Það er ekki fyrr en 1930 að vinnudagurinn
verður tíu stundir og nokkrir áratugir liðu til viðbótar áður
en vinnuvikan varð fimm dagar. I dag er meðalvinnutími
fiskverkafólks svipaður og hjá öðru verkafólki, eða um 43
stundir á viku.
NÚNA ER ÞAÐ ÞANNIG AÐ MEST ER UNNIÐ AF
BOLFISKI (ÞORSKUR OG ÝSA FYRIRFERÐARMEST)
í REYKJAVÍK. NÆST KEMUR AKUREYRI, SÍÐAN
GRINDAVÍK OG SVO VESTMANNAEYJAR
Hún hafði 12 aura, hann 25
Launamunur karla og kvenna í fiskvinnslu hefur líka
minnkað frá því hún hafði 12 aura á tímann en hann 25, þó
þau ynnu sömu störf hlið við hlið. Það eru fyrst og fremst
konur sem sjá um snyrtingu í fiskvinnslunni þó þær gangi í
flest önnur störf einnig. Launamunur karla og kvenna
virðist minni en almennt gerist ef horft er til heildar-
launanna. Samkvæmt upplýsingum sem fram koma á
heimasíðu Kjararannsóknanefndar eru karlar í fiskvinnslu
að meðaltali með um 170 þúsund krónur á mánuði en
konur um 160 þúsund. Þetta eru meðallaun en heildarlaun
fullvinnandi fólks eru hærri. Sérstakur snyrtibónus er líka
greiddur í þeim húsum sem eru tæknivæddust og eitthvað
er um yfirborganir til að halda í gott fólk.
Fiskvinnsla er matvælaiðnaður, fyrst og fremst til
útflutnings, og er í harðri samkeppni við annan erlendan
matvælaiðnað. Matvælaiðnaður er almennt láglauna-
iðnaður og miðað við harðnandi samkeppni við þau svæði
þar sem vinnuafl er ódýrt má ætla að krafan um meiri
tækni verði áfram vakandi og færri og sérhæfðari
starfsmenn sinni þessari vinnu hér á íslandi.
Meiri tækni og færri hendur
Tækniþróun í fiskvinnslu og kaupaukakerfi (bónus) hafa
haft afgerandi áhrif á þá þróun sem orðið hefur á
undanförnum árum og áratugum. Fiskvinnslufólki hefur
fækkað jafnt og þétt, bæði vegna nýrrar tækni sem leysir
mannshöndina af hólmi, aukinnar flutningatækni innan
húsanna og betri vinnuaðstæðna sem stuðla að frekari
afköstum hvers einstaklings og svo afkastahvetjandi
kerfum. Þegar bónusinn var tekinn upp í kringum 1970
jókst framlegð frystihúsanna um helming. Það má velta
því fyrir sér hvernig það gerðist því til að afköst fólksins
gætu aukist svona mikið hlaut fleira að koma til. Þegar
búið var að efna til samkeppni innan húsanna og
konurnar sáu að þær gátu hækkað kaupið sitt svo og svo
mikið með því að leggja meira á sig þá gerðu þær
auðvitað líka meiri kröfur um betri þjónustu og
vinnuaðstæður. Það hefur enda orðið mikil breyting á
vera/4. tbl./2003/47