Vera - 01.10.2004, Blaðsíða 19

/ KARLMENNSKA OG OFBELDI /
í lagalegum skilningi ef kynmök eru höfð
við áfengisdauða manneskju, þ.e.a.s. ef
hún kom sér sjálf í það ástand, þar sem
hún hefur ekki getað sýnt mótþróa og
því sé hvorki um ofbeldi né nauðung að
ræða.
Grundvöllur laganna er karllægur,
brotið miðast út frá honum og konan er
metin út frá karllægri mælistiku. Þessi
staða kvenna gagnvart laga- og réttar-
kerfinu afhjúpar raunverulega stöðu
þeirra í samfélaginu, að mínu mati. Vald-
ið yfir lögum og rétti er í höndum karla
og hefur verið frá aldaöðli. Samning laga
mótaðist af vísindahyggju þar sem allt er
mælanlegt og engar tilfinningar komast
að. Á þeim tíma sem stjórnarskrár Vest-
urlanda urðu til máttu eiginmenn lemja
konur sínar, ef það var ekki gert grimmi-
lega og var breidd prikanna tilgreind í
lagaskýringum. Einstaklingurinn sem
lögin voru búin til fyrir var hvítur borgari
sem mátti eiga þræl og beita konu sína
ofbeldi.”
Guðrún segir Ijóst að mikill skoðana-
munur sé milli almennings og dómstóla
um meðhöndlun nauðgunarmála en al-
mennt er talið að dómar í nauðgunarmál-
um séu allt of vægir hér á landi. Ástæð-
urnar telur hún m.a. liggja f hugmyndum
okkar um karlmennsku þar sem kynferð-
islega drottnandi hegðun er sýndur
skilningur að vissu marki. Dómarar virð-
ast samsama sig betur með ofbeldis-
mönnum en fórnarlömbum vegna sam-
eiginlegs habitus sem kynbræður. Kven-
dómarar virðast hafa svipað viðhorf
enda um að ræða rætur valdakerfisins
og hin karllæga hugsun talin hlutlaus
viðhorf.
Karlmennskudýrkun
Til að kafa ofan í huglæga gerð samfé-
lagsins og skoða nauðganir rannsakaði
Guðrún mótun sjálfsmyndar karla sem
mótast af viðstöðulausum og gagnvirk-
um tengslum við umhverfið frá fæðingu
til dauða. Til að fá samþykki annarra á
sjálfsmynd sinni er mikilvægt að haga
sér í samræmi við kyngervi sem er sam-
safn flókinna og mótsagnakenndra skila-
boða um rétta kynhegðun og eru skila-
boðin ólík milli stétta innan sama lands
og á milli landa.
„Hugmyndir okkar um karlmennsku
eru margvíslegar, dæmi um það eru harði
töffarinn, sjómannatýpan, heimsmaður-
inn, sveitamaðurinn, sá akademíski, gler-
augnaglámurinn eða nördinn en ímynd-
irnar eru ekki samþykktar nema á á-
kveðnu félagssviði, sjaldan á milli
þeirra,” segir Guðrún. „í fræðunum er
talað um hegemóniska karlmennsku sem
er valdamest. Hún er síbreytileg og
næstum ósýnileg og fáir uppfylla skilyrði
hennar. Andstæðan er undirgefniskarl-
mennska sem flestir hommar eru taldir
tilheyra. Síðan er það samsektarkarl-
mennska sem á við flesta karla því þeir
hagnast af hegemónískri karlmennsku
og njóta þess forskots sem karlar hafa
vegna undirgefni kvenna almennt. Fjórði
flokkurinn er svo jaðarkarlmennska sem
er samofin stéttar- og kynþáttabreytum
og skilgreind út frá yfirburðastöðu hvfta
meirihlutans. Svartir karlmenn eru ýmist
álitnir íþróttagarpar eða nauðgarar með
óseðjandi kynlífslöngun og verkamenn
ódannaðir dugnaðarforkar og drykkju-
svolar. Jaðarkarlmennskan er að sjálf-
sögðu skilgreind út frá hvítra karla mið-
stéttarnormi. Hugmyndir um karl-
mennsku eru margvíslegar en þegar ég
tala um karlmennskudýrkun á ég við
upphafningu á áhættuhegðun, keppnis-
skapi og háu sársaukaþoli, kvenfyrirlitn-
ingu og kynferðislega drottnandi hegð-
un.
Konur í ögrandi klæðnaði
Ég skipti karlmennsku upp í tvo hluta,
þ.e. einstaklingskarlmennsku og karl-
mennskudýrkun. Þá hugmynd fékk ég
eftir að hafa gert eigindlega rannsókn
með viðtölum við átta unga menn á aldr-
inum 18 til 23 ára um það hvernig karl-
mennskuhugmyndir móta karla og
menningu þeirra. Viðmælendur mínir
hegðuðu sér hvorki né töluðu í samræmi
við skilgreininguna á karlmennskudýrk-
un, þeir voru kurteisir og Ijúfir. Karl-
mennskudýrkunar tilhneigingin birtist
einungis þegar þeir sögðu frá einhverju í
gríni, í lýsingum á sjálfum sér á unglings-
árum, í hópi með jafnöldrum eða hjá vin-
um, kunningjum eða vinnufélögum.
Kvenfyrirlitning kom einkum fram hjá
þeim þegar þeir ræddu um svokallaðar
bombur. Þeir höfðu flestir neikvæðar
hugmyndir um bombur og töldu þá tísku
að vera í lágum buxum með g-strengs-
nærbuxurnar uppúr ekki fallega. Þó
sagði einn sem var íþróttaþjálfari að
mörgum strákum sem hann þjálfar fynd-
ist þetta flott. Um leið og stelpa klæddist
hins vegar „örlítið djarfara” væri hún orð-
in „djöfulsins drusla”. Talið var að stelp-
ur hlytu að vera að senda ákveðin skila-
boð með ögrandi klæðnaði og færðu
með því völdin í hendur karla sem hefðu
það í sínu valdi að túlka skilaboðin.
Stelpur/konur byggja sjálfsmynd sína út
frá kyngervi sem byggir á undirgefni en
karlar út frá kyngervi sem fela í sér yfir-
ráð. Að karlar hafi leyfi eða vald til að
túlka skilaboð sem stelpur/konur senda
með hegðun sinni og klæðnaði var fyrsti
vísirinn að svari við rannsóknaspurningu
minni,” segir Guðrún.
Fórnarkostnaður karlmennskunnar
Guðrún fjallar síðan ítarlega um ofbeldis-
menningu sem hún segir samofna
menningu og reynsluheimi karla. Hún
segir að útskýra megi ástæður hinna
óteljandi tegunda ofbeldis í menningu
karla út frá þremur meginþáttum, að
mati Kaufman. í fyrsta lagi út frá yfir-
ráðastöðu þeirra sem greipt er í samfé-
lagsgerðina, í öðru lagi þeirri trú að þeir
eigi að hafa tilkall eða aðgang að valdi
og í þriðja lagi vegna hræðslunnar við,
eða staðreyndarinnar, að þeir hafi engin
völd. Þar sem karlmennska felur í sér til-
finningalega fjarlægð frá öðru fólki eigi
karlar auðveldara með að særa og
meiða fólk og hún talar um „normaliser-
ingu” á ofbeldi sem komi fram í karllægu
gildismati og birtist í keppnisíþróttum,
hermennsku og heimi alþjóðaviðskipta
Frá aldaöðli hafa karlmenn haft vald til að
skilgreina tilveruna, þess vegna eru karllæg
yfirráð ríkjandi og hugsun um tilveruna
karllæg. Sú hugsun staðsetur konuna ávallt
sem seinna og ómerkilegra tvenndarparið og
er greipt inn í stofnanir eins og kirkjuna,
laga- og réttarkerfið, skólakerfið o.s.frv.
vera / 5. tbl. / 2004 /