Vera - 01.10.2004, Blaðsíða 39

„Þetta byrjaði allt í desember 2001 en þá héldum við tíu konur við
Kennaraháskólann lítinn aðventufund,” segir Steinunn sem er
greindarleg kona á miðjum aldri með prakkaralegt og smitandi
bros. „Við Arna Jónsdóttir, samstarfskona mín, höfðum oft rætt
um stöðu jafnréttismála innan Kennaraháskólans og utan og
fannst kominn tími til að hóa saman þeim konum við stofnunina
sem við töldum okkar vita að deildu áhuga okkar á jafnréttismál-
um. Þetta varð mikill hugarflugsfundur, við bárum saman bækur
og miðluðum reynslu okkar af því að fjalla um jafnréttismál í
kennslu og fræðastörfum og af því að vera konur í akademíunni. I
framhaldi af þessum „neista” hittumst við nokkrum sinnum á ár-
inu 2002.”
Vanlíðan drengja - óvirkni stúlkna
Þetta frumkvæði Steinunnar varð til þess að samstilltur hópur
kvenna á breiðu aldursbili ákvað að bjóða þverfaglegt valnámskeið
„Kyngervi, menntun og lífsstíll” sem kennt var á vormisseri 2004 í
KHÍ. Eftir talsvert þróunarstarf varð námskeiðslýsing til og styrkti
Kennsluþróunarsjóður KHl verkefnið og varð það aðstandendum
þess bæði hvatning og viðurkenning. Þórdís tók að sér umsjón
námskeiðsins en á því kenndu níu konur og sumar kauplaust, ein-
ungis af áhuga. Þau 30 pláss sent í boði voru á námskeiðinu fyllt-
ust fljótt en eftir fyrstu kennslustundina, þar sem Þórdís ræddi um
uppruna kynjafræðinnar, strunsuðu nokkrir kvennemendur beint
inn á skrifstofu Nemendaskrár skólans til að „skrá sig úr þessu
femínistakjaftæði”. Fljótlega kom í ljós að margir höfðu skráð sig á
námskeiðið vegna þess að þeir töldu að fjallað yrði um hvernig
mætti koma ungum skóladrengjum til bjargar því rannsóknir
sýndu að þeim liði illa í skóla.
Þórdís er skelegg, rökföst og virðist búa yfir góðri þekkingu á
rannsóknum og fræðum tengdum kennslu. Hún telur að það sé
minna talað um stúlkur og líðan þeirra í skólum heldur en líðan
drengja. I íslenskum skólum eru drengir í meirihluta þeirra barna
sent njóta sérkennslu, líklega um 70-80%. En hugsanlega eru
vandamál stelpna öðruvísi en vandamál drengja og rná þá nefna í
því sambandi að óvirkni, sem er andstæða ofvirkni, gæti hrjáð
stelpur án þess að eftir því sé tekið vegna þess að þær eru oftar
stilltari í skóla en drengir. Segja má að stelpur rekist betur í skóla
vegna þess að þær eru síður til vandræða. Þær fá hrós fyrir að vera
prúðar og iðnar þegar þær standa sig vel en drengir í sömu stöðu
fá hrós fyrir að vera klárir. Tungumálið hefur mótandi áhrif á
hegðun barna.
í stað þess að tala um að báðum kynjum líði illa í skóla, sem er
verulegt áhyggjuefni út af fýrir sig, er sjónum meira beint að van-
líðan drengja. Þetta var þó ekki efni sem nemendur á námskeiðinu
völdu sér til umfjöllunar. Nemendur köfuðu í efni eins og fæðing-
arorlof feðra, birtingarmynd kvenna og karla í fjölmiðlum, kynjað
tungumál, upplýsingatækni og kyngervi, konur í vísindum og
skólum, ólíka hollustuhætti og hreyfingu kynjanna, klámvæðingu
í tónlistarmyndböndum og fleira.
Að sporna við staðalímyndum
Námskeiðinu luku 20 konur og einn karl. I mati nemenda á því
kom fram að flestir töldu námskeiðið mjög gott og margir töldu að
auka þyrfti vægi kynjafræðinnar í almennu kennaranámi. Þórdís
segir að nemendum hafi stundum þótt erfitt að horfast í augu við
blákaldan veruleikann í sambandi við misrétti í þjóðfélaginu en
það hefur reyndar einnig gerst á öðrum námskeiðum um kvenna-
vinnustaði á vegum Símenntunar Kennaraháskóla íslands.
„Rannsóknaniðurstöður um ólíka valdastöðu kynjanna valda
stundum sársauka og vanmætti hjá þeimi sem ekki hafa kynnt sér
kynjafræði, vegna þess að þær eru oft sláandi og enginn sökudólg-
ur fyrirfmnst annar en boðberi tíðindanna. Ég minnist þess hversu
undrandi ég var sjálf þegar ég sat mín fýrstu námskeið í kynja-
fræðurn 1993. Við sem kenndum á námskeiðinu vorum ánægðar
og það var okkur ómetanleg reynsla að hlusta hver á aðra kenna.
Við töldum okkur læra mikið af því að heyra um jafnrétti út frá
sjónarhorni mismunandi fræðigreina,” segir Þórdís.
Hún segir að námskeið um áhrif kyngervis á nám, störf og lífs-
stíl fólks (m.a. hvernig horfa má gagnrýnum augurn á námsefni)
séu gífurlega mikilvæg í kennaramenntunarstofnunum. „Það er
ekki síst mikilvægt að útskýra staðalímyndir fyrir börnum þannig
að þau geti spornað við þeim. Nú eru að konta jól og enn syngjum
við: „Hann fékk bók og hún fékk nál og tvinna”. I líffræðibókum
eru sáðfrumur hetjur sent brjóta sér leið inn í eggið sem bíður í
eftirvæntingu en vísindin sýna að eggið er mun meiri gerandi en
sáðfruman í getnaði. Það er kynjað orðfæri í líffræði sem og ann-
ars staðar. Um þetta efni hefur Berglind Rós Magnúsdóttir fjallað
ítarlega í ræðu og riti,” segir Þórdís.
Jafnréttisfræðsla samkvæmt lögum
„KHÍ er í lykilstöðu og á stofnuninni hvílir sú ábyrgð að útskrifa
kennara sem geta sett upp gagnrýnisgleraugu og greint námsefni
og kennsluaðferðir sínar út frá jafnréttissjónarmiðum og mennt-
unarlegu gildi þeirra. Við þurfum að efla okkur enn frekar á þessu
sviði,” segir Steinunn. „Það eru 30 - 40 ár síðan að rannsóknir
sýndu fram á að kynin nálgast efni nteð ólíkum hætti. Einhvern
veginn er eins og þær niðurstöður hafi fallið á milli fræðigreina og
ekki orðið rnjög sýnilegar í skipulagningu kennaranámsins. Um
þetta eru líka ákvæði í lögum en í lögunt um jafnan rétt kynjanna
frá 1985 segir í III. kafla, 10. grein:
/ skólum og öðrum mennta- og uppeldisstofnunum skal veita
frœðslu um jafnréttismál. Kennslutœki og kennslubœkur skulu vera
þannig úr garði gerð að kynjum sé ekki mismunað. Við náms- og
starfsfrœðslu í skólum skal leitast við að breyta hinu venjubundna
starfs- og námsvali kvenna og karla til samræmis við tilgang laga
þessara. Menntamálaráðuneytið ber ábyrgð á framkvæmd þessa á-
kvæðis í samráði við jafnréttisráð.
Mjög svipaða klausu er að finna í lögum nr. 96 urn jafna stöðu
og rétt kynjanna frá árinu 2000 nema þá hefur menntamálaráðu-
neytið ákveðið að firra sig ábyrgðinni en ætlar sér í staðinn að
fylgjast með úr öruggri fjarlægð. í 19. grein laganna um menntun
og skólastarf segir:
Á öllum skólastigum skal veita frœðslu um jafnréttismál...
Menntamálaráðuneytið skal fylgjast með þrótin jafnréttismála í
skóla- og uppeldisstarfi og að jafnréttis kynja sé gœtt í íþrótta- og
tómstundastarf. Einnig skal ráðuneytið fylgjast með rannsóknum á
sviði jafnréttismála, sbr. 4. mgr.”
Jafnrétti ekki forgangsmál
Þrátt fyrir að lagaákvæði síðustu 19 ára hafi kveðið á um að á öll-
um skólastigum skuli veita fræðslu urn jafnréttismál má ætla að
langt sé í land í þeim efnum, innan Kennaraháskólans sem annars
staðar.
„Við endurspeglum þá þöggun og kynjablindu sem er í þjóðfé-
laginu. Þetta er einfaldlega ekki forgangsmál hér. Samt eru allir hér
innanhúss húmanistar, fólk sem vill láta gott af sér leiða. Það vant-
ar bara slagkraft og sameiginlegt átak,” segir Þórdís.
„Við undrumst að ekki sé jafnrétti í þjóðfélaginu en við tökum
ekki á þessu í skólum og á heimilum þrátt fyrir það,” bætir Stein-