Vera - 01.10.2004, Blaðsíða 48

/ BÆKUR /
» Ef femínistar hafa einhvern tíma haft ástæöu til aö gleðjast yfir ákvörð-
un sænsku Nóbelsakademíunnar þá er það nú í ár þegar austurríski höf-
undurinn Elfriede Jelinek hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels. Jelinek hefur
lengi verið trú femínískri köllun sinni og eitt af meginþemunum í verkum
hennar er það hversu erfitt er fyrir konur að lifa til fullnustu í veröld sem
„málar yfir þær” með steríótýpískum myndum. Hún hefur sagt: „Það er
alltaf verið að segja af femínismi sé óþarfur vegna þess að auðvitað hafi
konur alveg jafnan rétt á við karla núorðið. En við þurfum ekki annað en að
líta á það hversu miklu af auði jarðar konur ráða yfir. Ég get sagt ykkur
það: Akkúrat einu prósenti. Það er náttúrlega bara brandari. Og í ofanálag
þarftu að réttlæta það að vera femínisti. Eins og maður gæti mögulega ver-
ið eitthvað annað!”
FÆLNI FEMÍNISTIN
- um Nóbelsverðlaunahafann Elfriede Jelinek / þórunn hrefna sigurjónsdóttir
Jelinek var áður marxisti en segist ekki vera það lengur
heldur lýsir sjálfri sér sem vinstrisinnuðum femínista.
„Karlar eru metnir eítir því sem þeir gera en konur af út-
liti sínu,” hefur hún sagt. „Ég er ekki á móti körlum
heldur er ég á móti því kerfi kvenfyrirlitningarinnar sem
metur verðleika kvenna eftir útliti þeirra og unglegum
líkama en ekki eftir því sem þær gera.”
Elfriede Jelinek fæddist árið 1946, ólst upp í Vínar-
borg og þar býr hún og starfar enn. I æsku lærði hún á
píanó og orgel og varð fullnuma í orgelleik komin hátt á
þrítugsaldur. Hún lærði listasögu og leikhúsfræði í Vín-
arháskóla - og hefur síðan hún var tvítug starfað sem rit-
höfundur. Hún giftist 1974, Gottfried Hungsberg, sem
samdi kvikmyndatónlist en hefur starfað hin síðari ár
við upplýsingatækni. Jelinek hefur búið í Vínarborg og í
Munchen til skiptis í gegnum tíðina.
Fyrsta bók Jelinek var ljóðabókin Lisas Schatten sem
kom út árið 1967. Jelinek tengdist stúdentahreyfingunni
og næsta bók hennar var þjóðfélagsgagnrýnin skáldsaga
sem bar heitið: wir sind lockvögel baby!
Hún öðlaðist vinsældir með bókunum The Lieh-
haberinnen (1975), Die Ausgesperrten (1980) og hinni
sjálfsævisögulegu Die Klavierspielerin (1983) sem síðar
var gerð kvikmynd eftir og Michael Haneke leikstýrði,
en af öðrum verkum hennar má nefna Lust (1989) og
Gier. Ein Unterhaltungsroman (2000) þar sem Jelinek
skrifar um uppáhalds viðfangsefni sitt, karlveldið.
Skapar tónverk úr tungumálinu
Jelinek er afkastamikill rithöfundur, en hægt er að skipta
höfundarferli hennar í þrjú tímabil. Fyrstu árin einbeitti
hún sér að því að deila á kapítalismann og neysluþjóðfé-
lagið en snemma á níunda áratugnum byrjaði hún að
beina spjótum sínum að feðraveldinu og kynjamisrétt-
inu. Jelinek fjallar í bókum sínum oítar en ekki um kon-
ur sem eru fastar í einhverjum aðstæðum, jafnvel ban-
vænum, en kvenhetjur eru þar víðs fjarri.
Síðan í lok níunda áratugsins hefur Jelinek gagnrýnt
fasíska fortíð og and-gyðinglega nútíð Austurríkis og
I>ýskalands. Hún er líka slyngur þýðandi og hefur m.a.
þýtt verk Thomasar Pynchon og Christophers Marlowe
á þýsku. Hin síðari ár hefur Jelinek fært sig frá skáld-
sagnaritun yfir í leikritun og t.a.m. skrifað mikið fyrir
útvarp.
Jelinek er kunn fyrir að brjóta texta annarra til mergj-
ar og afbyggja kunna frasa, t.d. úr bókmenntaumíjöllun
48 / 5. tbl. / 2004 / vera