Vera - 01.10.2004, Blaðsíða 33

voru að rífa gömul hús og byggja ný og algengt var að fólk gerðist
hústökufólk. Það var ekki hægt annað en hrífast af þessu kröftuga
andrúmslofti.”
Jóhanna var eini Islendingurinn í mannfræðinni en nemend-
urnir komu víða að úr heiminum þó mest væri um Þjóðverja.
Uppreisn unga fólksins hafði haft þau áhrif að nemendum fannst
sjálfsagt að hafa skoðun á því hvaða námsefni var kennt og kenn-
ararnir töldu sig ekki lengur hafa það alræðisvald sem þeir höfðu
áður. Jóhanna og vinkonur hennar bentu t.d. á að samkvæmt
námsefninu virtust engar konur vera til í þeim samfélögum sem
þær voru að lesa um. Þær fóru til deildarforseta og spurðu hvort
ekki væri hægt að kenna kvennamannfræði. Hann viðurkenndi fá-
fræði sína á því sviði en sagði að ef þær treystu sér til að setja sam-
an námskeið þá mættu þær það og skila honum síðan ritgerðum.
Þær slógu að sjálfsögðu til og helltu sér út í leit að efni um konur
og bókum eftir kvenmannfræðinga.
„Tímabilið var mjög öfgakennt, konur voru að brjótast út og
fmna rödd sína og þurftu að ganga langt til að skilgreina sig. Kvenna-
hreyfingin var öflug og náði m.a. til kvenna innan háskólans þar sem
stofnað var sérstakt kvennaráð meðal nemenda sem nefndist Frauen
Asta. Því var ætlað að vinna gegn yfirráðum strákanna í skólanum,
bæði í kennslustundum og félagslífi. Á stofnfundinum settum við
upp leikrit sem átti að sýna stöðu stelpna í skólanum. Ég lék stúlku
sem sagði þrjár setningar en allt annað var spilað af bandi og átti að
tákna það sem hún hugsaði en þorði
ekki að segja. Þarna notuðum við
húmorinn til að benda á hluti sem
voru dauðans alvara fyrir okkur, en sú
aðferð var mikið notuð á þessum
árum,” segir Jóhanna.
Jóhanna kom heim árið 1981
og segir það hafa verið tals-
vert átak að breyta um lífsstíl
og komast inn í íslenskan
hugsunarhátt þess tíma. Hún saknaði
þess líka að geta ekki ferðast eins auð-
veldlega og hún hafði gert á námsár-
unum en Freiburg er staðsett við
landamæri Frakklands og Sviss og því
stutt í allar áttir.
„Reyndar voru íslensku dagblöðin
mesta menningarsjokkið þegar ég
kom heim og meðhöndlun upplýs-
inga almennt í íslenskum fjölmiðlum.
Það var engin umræða og ekki verið
að kafa ofan í neitt eða gefa bakgrunnsupplýsingar eins og ég hafði
vanist í þýskum fjölmiðlum. Allt var njörvað niður í flokkapólitík,
fólk gat ekki opnað munn öðru vísi en vera að verja einhverja
flokksforystu. Þjóðernishyggjan var yfirgengileg í blaði eins og
Þjóðviljanum og í Mogganum var kalda stríðið enn í hámarki. Þar
á milli voru smáblöð eins og Tíminn og Alþýðublaðið. Ég saknaði
upplýstrar umræðu þýsku pressunnar og gerðist áskrifandi að
þýsku vikuriti til að milda sjokkið.
Mér fannst líka mikill munur á lífí ungs fólks hér heima og í
Þýskalandi. Hér voru allir uppteknir af því að festa sig við að
kaupa íbúðir, hús, bíla, eignast börn, vera í hjónaböndum og vinna
að frama sínum. Brauðstritið var yfirþyrmandi og áhyggjur af
næstu mánaðamótum. í Þýskalandi var ungt fólk ekki svona upp-
tekið af veraldlegum þörfum og lifði fábrotnara lífi. Þar var algengt
að fólk leigði saman íbúðir og notaði peningana til að ferðast og
njóta lífsins.”
Eftir að heim konr gerðist Jóhanna útgáfustjóri hjá bókaforlag-
inu Isafold. Hún segist hafa verið full af hugmyndum sem hana
langaði að framkvæma í íslenskri bókaútgáfu og lagði grunn að
íjórum bókaflokkum sem áttu að vera fyrir börn, konur, frá þriðja
heiminum og glæpasögur.
„Ég er sérstaklega stolt af barnabókunum sem ég stóð fyrir út-
gáfu á og fékk Jórunni Sigurðardóttur til að þýða úr þýsku, t.d.
Mómó eítir Michael Ende sem naut mikilla vinsælda og gerir enn
og Sagan endalausa eftir sama höfund. I kvennabókaflokknum
gáfurn við út bók eftir Simone de Beauvoir, einu bókina sem hefur
verið gefin út eítir hana á íslensku. Hún heitir Allir menn eru
dauðlegir í þýðingu ]óns Óskars. Reyndar hefði ég valið aðra bók,
t.d. Mandarínann frá París, en ég réð því ekki þar sem nýir eigend-
ur voru komnir að fyrirtækinu. I þriðja heims flokknum gáfunr
við út bók eftir grænlenskan höfund en ég fylgdi henni ekki eftir
þar sem ég sagði upp áður en hún kom út. Annað sem ég gerði
meðan ég vann hjá ísafold var að standa fyrir upplestrum á nýjum
bókum í Nýja kökuhúsinu, sem var kaffihús áfast við bókabúðina í
Austurstræti. Þetta þekktist ekki þá, þó það sé orðið algengt núna,
en ég hafði kynnst þessu í Þýskalandi. Það tók smá tírna fyrir fólk
að komast á bragðið en aðsóknin var góð eftir að þetta spurðist út.”
Eftir að Jóhanna hætti hjá ísafold fór hún til Kaupmannahafn-
ar að vinna að rannsókn sinni á Græn-
lendingum. Hún var þá gift Áskeli Más-
syni tónskáldi og þau eignuðust dóttur-
ina Margréti í nóvember 1984, þá
heimkomin. Eftir að hún fæddist gaf
Jóhanna sér tíma til að vera heima enda
segist hún hafa verið mjög tilbúin að
verða mamma og orðin þrítug. Samt
skráði hún sig í nám í uppeldis- og
kennslufræðum í Háskólanum.
„I byrjun árs 1986 var mér boðið að
taka að mér kennslu í mannfræði við
Háskólann og þegar ég var í æfinga-
kennslu við Menntaskólann við Sund
var mér boðið að kenna þar félagsfræði.
Ég datt sem sagt fljótt inn í íslenska
munstrið, að vera í fleiri en einni vinnu
og fannst ég alltaf vera á Miklubraut-
inni að keyra á milli staða. Ég kenndi í
MS í nokkur ár en minnkaði háskóla-
kennsluna þegar ég tók við starfmu hjá
Amnesty en hef tekið að mér stunda-
kennslu þar síðan. Þegar ég hafði bara háskólakennsluna gaf það
ekki nægar tekjur fyrir manneskju sem var ein með barn, því þá
var ég skilin, svo ég og vinkona mín Unnur Dís Skaptadóttir
mannfræðingur tókum að okkur vikulega útvarpsþætti sem hétu
Af sjónarhóli mannfræðinnar. Við tókum allt mögulegt fyrir því
mannfræðin er svo víðfeðm og skemmtileg og hægt að beina sjón-
arhorni hennar á allt sem viðkemur manneskjunni. Það var mjög
gaman að fá viðbrögð og þakklæti frá fólki í samfélaginu við þátt-
unurn okkar.”
að var ekki erfið ákvörðun fyrir Jóhönnu að skipta urn
starfsvettvang og gerast framkvæmdastjóri Amnesty því í
því starfi getur hún sameinað fræðin og mannréttinda-
áhugann. Hún telur sig heppna að fá að vinna við það
Skólasystur úr mannfræðinni í Freiburg sem enn halda hópinn.
vera / 5. tbl. / 2004 /