Freyr - 01.07.2000, Blaðsíða 14

RÁÐUNAUTAFUNDUR 2000
Verktaka og samnýting
véla í búrekstri
Inngangur
Hlutur véla og tækja við búrekst-
ur er mikill. Af eignum meðalbús
búreikninga árið 1998 voru vélam-
ar 21%, hlutur þeirra í heildaraf-
skriftum var 51%; í fjárfestingum
var hlutur vélanna 62% og 13% í
breytilegum kostnaði (Hagþjónusta
landbúnaðarins 1998). Bændur
leita ýmissa leiða til þess að draga
úr búvélakostnaðinum. I aðalatrið-
um felast þær í tvennu, að gæta
hófs í vélakaupum og að nýta sem
best þær vélar sem keyptar eru. í
þessu erindi verður einkum fjallað
um nýtingu vélanna og það hvemig
draga megi úr kostnaði búanna
vegna vélahalds.
Vélvæðing búanna
Aldarþróun bútækninnar hefur
einkennst af stöðugri afkastaaukn-
ingu hinna ýmsu vinnuvéla. Hefur
hún haldist í hendur við árvaxandi
afl dráttarvéla, svo og umbætur í
hönnun og vinnulagi vélanna.
Sennilega hefur meðalbússtækkun
hérlendis síðustu árin ekki haldið í
við afkastaaukningu búvélaflotans.
Alvömmál, ef svo er, þvt að þá hef-
ur safnast upp vannýtt fjárfesting.
Rannsókn á notkun og kostnaði við
heyvinnuvélar, byggð á gögnum frá
árinu 1996, benti til að svo væri
(Daði Már Kristófersson og Bjami
Guðmundsson 1998).
Við vélvæðingu er hugtakið kjör-
tímakostnaður mikilvæg viðmiðun.
Kostnaðurinn - beinn og óbeinn -
sem hlýst af drætti verks er veginn
á móti þeim kostnaði sem leggja
þarf í til þess að flýta verkinu (sjá
m.a. Witney 1988). Búverk eru
misháð tíma, þau eiga sér mis-
glöggan kjörtíma. Athugun Eiríks
Blöndal (1998) benti til þess að
eftir
Bjarna Guðmundsson ré
og %i\
Baldur Helga Benjamínsson,
Landbúnaðar-
háskólanum 'Jí f
á Hvanneyri
kjörtímakostnaður við heyskap hér-
lendis sé ekki líklegur til þess að
réttlæta umtalsverða viðbót fjár-
festinga í afkastagetu heyvinnu-
véla. Þetta er mikilvægt íhugunar-
efni í ljósi þess að mestur hluti fjár-
festinga í búvélum er tengdur hey-
öflun.
Sakir þess hve árlegur nýtingar-
tími flestra búvéla er skammur
munar mjög um fasta kostnaðinn í
fari þeirra - dæmi em um að hann
sé til muna meiri en rekstrarkostn-
aðurinn. Ákvörðunin um kaup veg-
ur því oft(-ast) þyngra í búvéla-
kostnaðinum en það hvemig vélin
er notuð. Dæmi um það má raunar
sjá í niðurstöðum búreikninga
(Hagþjónusta landbúnaðarins
1998), þar sem fram kemur að
rekstur búvéla svaraði til 44% véla-
afskrifta á kúabúum en 56% á sauð-
fjárbúum.
Tölulega verður ekki annað
greint en að bændur séu að auka
vélastól sinn - sé miðað við hlut-
fallið á milli fjárfestinga í búvélum
og afskrifta af þeim, sjá 1. mynd. Á
árinu 1998 virðast kúabændur þó
hafa hægt á fjárfestingum sínum ef
marka má búreikninga.
Ekki er óeðlilegt að hlutfallið
fjárfesting/afskriftir vaxi, sé til
dæmis verið að auka vélvæðingu til
2,50
1997
1998
□ kúabú
gsauðfjárbú
■ blönduð bú
blönduð bú
sauðfjárbú
kúabú
1. mynd. Hlulfallið jjárfesting/afskriftir á meðalbúum árabilið 1996-1998.
Myndin er byggð á tölum úr búreikningum (Hagþjónusta landbúnaðarins).
14 - FREYR 7/2000