Freyr - 01.07.2000, Side 16

tækninnar á 9. áratugnum varð
nokkuð um sameign búa á tækjum
til rúllugerðar. Dæmi urðu til um
verktaka í greininni, sem fjölgaði er
ferbaggavélar komu á hérlendan
markað, enda afköst þeirra véla
langt umfram þarfir meðalbús.
Rannsókn Péturs Jónssonar (1993)
sýndi að 70% kúabúa samnýttu
vélar að meira eða minna leyti og
57% sauðfjárbúanna. Samnýting
var algengari á stærri búunum. Al-
gengast var að nýta saman tæki til
jarðvinnslu svo og útaksturs og
dreifingar á búfjáráburði. I ná-
grannalöndum er vélasamvinna, -
leiga og -verktakastarf víða útbreitt
og þroskað form búverka (Ulvlund
og Breen 1995). Þangað má því
sækja gagnlegar fyrirmyndir.
Kostir og gallar vélasamvinnu
Almennt eru helstu kostir og
gallar vélasamvinnu taldir vera
þessir:
Kostir
Minni vélakostnaður
Nýtískulegri vélar
Meiri vinnugæði
Góðar vélar
- mikil afköst
Öryggi - t.d. ef slys eða
veikindi ber að höndum
Faglegt og félagslegt
samneyti
Mikilvægt er að meta þessa þætti,
hvoru megin sem eru, til verðs svo
að tengja megi útgjöldum vegna
vélafj árfestingarinnar.
Form vélasamvinnu
Við samrekstur og samnýtingu
búvéla má fara ýmsar leiðir. Þessar
eru helstar:
1. Óformleg vélasameign ná-
granna, t.d. á rúllubindivél,
mykjutækjum o.fl. Aðilar (eig-
endur) eru fáir, formsatriðin
einnig. Samskipti byggjast á
gagnkvæmu trausti.
2. Vélaeign búnaðarfélags. Tæki
til ráðstöfunar öllum meðlimum
félagsins. Reglur um notkun og
gjaldtöku ýmist formlegar eða
óformlegar. Tækin oftast úr
flokki einfaldari og endingar-
betri véla (til jarðvinnslu, flutn-
inga o.fl.).
3. Vélafélag. Formlegur félags-
skapur (lögaðili) um vélaeign og
-rekstur þar sem ljósar reglur
hafa verið settar um alla þætti
eignar, reksturs, viðhalds og
geymslu sameignarvélanna.
4. Vélaverktaki. Fyrirtæki eins eða
fleiri einstaklinga sem á og rekur
tilteknar búvélar og býður vinnu
sína fram gegn ákveðnu/um-
sömdu gjaldi.
5. Vélahringur. Formlegur hópur
bænda sem bjóða vélar sínar
öðrum til leigu þegar þeir eru
ekki að nota þær - gegn ákveðnu
gjaldi. Miðlun véla er á hendi
eins aðila.
Leiðir 1-4 eru allar vel kunnar
hérlendis, en 5. leiðin - vélahring-
ir - er það ekki, þótt hún sé hins
vegar vinsæl erlendis, t.d. í Þýska-
landi og í Noregi þar sem hún þykir
henta vel innan afleysingahópa
bænda.
Innlendar dæmisögur
Með viðtölum var gerð könnun á
reynslu nokkurra aðila af vélasam-
nýtingu og verktakastarfí, einkum
við heyskap (Baldur Helgi Benja-
mínsson 1999). Rætt var ítarlega
við einn búverktaka og tvo verk-
tökuaðila, en auk þess tvo notendur
þjónustunnar. Búverktakinn hefur
þjónustuna að meginstarfi, en verk-
tökubændurnir sinna henni með
eigin búskap. Hvort tveggja flokk-
ast undir 4. lið hér á undan. Helstu
reynsluatriðin, sem fram komu í
könnuninni, voru þessi:
I. Reynsla verktaka
A
Félagslegir þœttir:
...Bændur ganga glaðir til þessa
samstarfs, almenn ánægja með það.
Akveðin félagsleg vakning hefur
orðið meðal bænda sem sjá ýmsar
tækninýjungar er þeim hugnast að
Gallar
Öðrum háður
Lélegt viðhald
- bilanir
Meiri áhætta
- tafir á verki
Hætta á spennu
á milli sameig-
enda/-notenda
hagnýta en telja sig ekki geta fjár-
magnað kaup á eða nýtt með hag-
kvæmum hætti ella.
...Verktaki bendir viðskiptavin-
um sínum á að nýta fjármuni sem
sparast við að nota þjónustu hans í
að bæta vinnuaðstöðu í gripahúsum
og á öðrum stöðum er bændur
vinna langtímum saman, sem á
móti getur verið liður í því að leysa
vanda er tengist öflun vinnuafls til
afleysinga.
... Verktaki leggur mikla áherslu á
að viðskiptavinurinn sé ánægður
með þá þjónustu sem honum er í té
látin, gæði vinnunnar, fjárhagslega
hlið mála og skipulagningu alla.
Skipulagslegir þœttir:
...Mikilvægt að fá bændur til að
slá nógu mikið í einu þannig að sem
minnstur tími fari í milliferðir á
degi hveijum. Afköst vélgengisins
eru svo gríðarlega mikil.
...Meginatriðið er að vélin sé sem
lengstan tíma við vinnu í einu.
...Verktaki bendir á að þjónustu-
samningar við fasta viðskiptavini
komi til greina en þeir verði þá að
greiða þann kostnað sem af samn-
ingunum hlýst.
...Verktaki telur að til að verk-
takavinna sem þessi gangi upp
þurfi að vera nokkurt þéttbýlt, ann-
ars fari of mikill tími til spillis.
Tœknilegir þættir:
...Afar mikilvægt er að hugsa
verkferilinn frá upphafi til enda, að
vélgengið passi saman, afköst tækj-
anna séu í sem bestu innbyrðis
samræmi, til þess að hámarka
heildarafköstin.
... Verktaki leggur áherslu á mikil
afköst og betri vinnugæði en tíðkast
hjá bóndanum. Þetta er einkum
mikilvægt þegar lagt er inn á nýjar
brautir, að koma með eitthvað allt
annað og meira en það sem tíðkast
hefur hjá viðkomandi bónda.
...Eftir að ferbaggavélgengið var
tekið í notkun er mun stærri hluti
vinnunnar unninn á þeim tíma dags
er best hentar til vinnu, þ.e. eftir að
heyið hefur náð að þoma umtals-
16- FREYR 7/2000