Freyr - 01.07.2000, Blaðsíða 33

ugan garð að gresja fyrir lýðræðis-
legan hugsunarhátt til að vaxa í og
dafna..
Hugmyndin um alþýðumenntun á
Norðurlöndum sem baráttutæki fyr-
ir lýðræðislegum réttindum varð til
upp úr baráttu fólks fyrir jafnrétti
og jöfnum skoðanarétti og rétti þess
til að hugsa og tjá sig. Þettaerjafn-
framt mikilvægasta ástæða þess að
Norðurlöndin styðja alþýðumennt-
un. I Finnlandi er það t.d. staðfest í
markmiðsgrein laga um frjálsa
menntun að starfsemin skuli stuðla
að lýðræði í raun. Hið sama gildir
á öðrum Norðurlöndum.
Alþýðumenntunin þróaðist á
Norðurlöndum samhliða þróun
hinna norrænu rikja. Lágstéttin,
(almúginn), tók við stjóm eigin
mála (demos). Jafnframt styrktist
menningarlegur skilningur hennar á
sjálfri sér (etnos). Utkoman varð
fyrirmyndar lýðræðisstjóm.
Um þessar mundir stendur lýð-
ræðið andspænis nýjum hættum.
Hluti þeirra stafar af firringu ein-
staklingsins frá ákvarðanatöku, en
einnig stafar hún af breyttri stöðu
þjóðríkjanna. Jafnframt því hafa
bæði Efnahags- og framfarastofnun
Evrópu, OECD, og Evrópusam-
bandið, ESB, hvatt til að lýðræðis-
leg gildi verði styrkt.
Eftirfarandi efni, sem ekki er enn
fullmótað, er ætlað að koma að not-
um jafnt við skipulag á rannsókn-
um á lýðræðinu og við mat á námi í
lýðræði. í því sambandi ættu m.a.
eftirtaldir þættir að styrkja lýðræð-
islegt uppeldi:
Þættir í námi í lýðræði
Forsendur fyrir þátttöku
Sjálfstæð hugsun
Þekking
Hæfni til tjáningar
Skipulagshæfileikar
Aðgangur að opinberum aðil-
um
Lýðræðislegt starf
Lýðræðislegur einstaklingur
og umburðarlyndi
Starfsreglur fyrir námið
Starfsreglur fyrir samfélagið
Hið þjóðlega og hið alþjóð-
lega lýðræði
Mat á eigin stöðu
Mikilvægar breytingar í þjóð-
félaginu
Öfl sem hafa áhrif á stöðu ein-
staklingsins
Framtíðarfræði og framtíðar-
spár
Þjóðfélagsleg markmið
Óskamarkmið
Nýjar félagslegar hugmyndir
Valkostir við leit að lausnum
1. Forsendur fyrir þátttöku
Lýðræði byggir á jafn rétthárri
þátttöku fólks sem er að fjalla um
sameiginleg áhugamál. Málasviðið
nær frá nærumhverfinu til hins
þjóðfélagslega og nú á tímum einn-
ig til hins alþjóðlega samfélags, þar
með talin hin hnattrænu málefni.
Þátttakendumir þarfnast ákveðinn-
ar undirstöðu til þess að þeir séu
færir um þátttöku en hennar er unnt
að afla sér. Þátttaka er t.d. erfið ef
þátttakendur hafa ekkert að segja
eða þora ekki og eru ófærir um að
tjá sig.
Sjálfstœð hugsun. Innsta eðli Iýð-
ræðis er fólgið í sjálfstæðri hugsun
fólks; þegnamir hafa áhrif á samfé-
lagið út frá sinni eigin dómgreind.
Sjálfstæð hugsun, sem byggjast á
sterkum persónulegum meginregl-
um, er einkum mikilvæg á tímum
þegar fjöldahreyfingar em áhrifa-
miklar - og stundum með skelfi-
legum afleiðingum.
Samkvæmt heimspekingnum
Emmanuel Kant er hagnýting þekk-
ingar án afskipta annarra það að
vaxa og ná þroska. Spyrja má
hvemig unnt er að kenna sjálfstæða
hugsun? Menntastofnanir hvers
konar eiga a.m.k. að endurspegla
það að sjálfstæð hugsun hvers ein-
staklings sé metin mikils. Á þann
sama hátt sem Sókrates ræddi við
fólk og lagði fyrir það spumingar er
unnt að efla þá kennd að manneskj-
an sé trú sjálfri sér þegar hún notar
eigin skynsemi sína. Það sem leita
ber eftir er rökhyggja, sveigjanleiki
og sköpunargáfa.
Þekking. Öllum eiga að standa til
boða sömu möguleikar á að kynna
sér og leggja mat á þjóðfélagsmál.
Hér er bæði átt við réttinn til að
leggja til efni til opinberrar umræðu
og réttinn til að afla sér þekkingar
og upplýsinga. Stjómmálafræðing-
urinn Robert A. Dahl leggur
áherslu á að allir hafi sömu mögu-
leika á að komast að niðurstöðu um
og meta hver vilji hans eða hennar
er í viðkomandi máli.
Hœfni til tjáningar. Hæfileiki
hvers og eins til að tjá hugsanir sín-
ar er afgerandi eiginleiki við um-
ræður og skoðanaskipti. Unnt er að
þjálfa upp hæfileika og kjark til að
tjá sig, svo sem að tala, rökræða,
skrifa, semja greinar, vinna með
tölvur, læra tungumála, tjá sig list-
rænt o.s.frv.
Samræður við annað fólk, (hin
opinbera notkun á skynseminni) er
kjami lýðræðisins. Til þess þarf
marga samkomustaði og margs
konar umræðuform, svo sem les-
hringi, námskeið, fundi og önnur
samskipti, umræður á Intemetinu
og fleira. Þá verður fólk einnig að
hafa gaman af þátttökunni.
Skipulagshœfileikar. Skipulags-
hæfileikar eru í rauninni hæfileikar
sem hagnýta má til að komast að
sameiginlegri niðurstöðu þar sem
ólíkar skoðanir eru á ferð þannig
að meirihlutinn fallist á hana. Sem
slfkir leiða þeir til lýðræðislegra
vinnubragða. Með hjálp skipu-
lagshæfileika geta menn starfað
þannig að samstarfið uppfylli sam-
þykktir og lagafyrirmæli fyrir
skráð félög.
2. Lýðræðislegt starf
Það lýðræði, sem beitt er í hinu
smáa samfélagi og manna á milli er
forsenda fyrir því að lýðræði í
stærra samhengi geti virkað. I hinu
FREYR 7/2000 - 33