Freyr - 15.04.2001, Qupperneq 10

nægilegt, ekki er beðið upplýsinga
um allt mjólkurskeiðið.
Kynbótamatið byggir á „Animal
Model“ og valið er fyrir verðefnum
í mjólk, þ.e. fyrir sem þurrefnisrík-
astri mjólk, og endingu. Tilgangur-
inn er sá að halda gripunum jafn-
þungum en ná jafnframt efnameiri
mjólk sem skilar bændum hærra
verði. Prótein hefur mest vægi í
kynbótamatinu. Þeir sögðust leggja
mikið upp úr því að kýrnar stækk-
uðu ekki milli kynslóða því að
stærri kýr þyrftu meira fóður til
viðhalds yfir vetrartímann og færu
verr með jarðveg vegna aukins
traðks.
Sæðingar eru árstíðabundnar að
langmestu leyti og fara fram á 9
vikna tímabili í október-
desember. Langmest er um að sætt
sé með fersku sæði en þannig
næst mun meiri notkun á hverju
nauti með færri sæðistökum og
styttri sæðistökutíma. Ferskt sæði
inniheldur 2 milljónir sæðis-
fruma/skammt en djúpfryst 25
milljónir/skammt. Alls eru fram-
kvæmdar um 3 milljón sæðingar á
ári hverju, þ.e. á um 85% kúnna.
Allt sæði hjá Livestock Improve-
ment, sem hefur 77% markaðs-
hlutdeild, er arfgerðarprófað
(genetic tested) og þeir hjá LIC
telja að á næstu 20 árum muni arf-
gerðarprófun á sæði leysa af-
kvæmaprófanir af hólmi.
Skýrsluhald
U.þ.b. 87% nýsjálenskra bænda
taka þátt í skýrsluhaldi sem er á
vegum Livestock Improvement
Corporation (LIC). Nytmæling
(herd testing) fer að lágmarki fram
fjórum sinnum á ári og um leið eru
tekin sýni úr einstökum kúm. LIC
leggur til mjólkurmælana og ekur
með þá milli bænda.
Livestock Improvement rekur
gagnagrunn (MINDA) sem nær til
98% kúa á Nýja-Sjálandi. Þar inn
fara upplýsingar um feril gripanna
(animal event) og síðan um nyt
kúnna (herd testing).
í dag reynir LIC mjög að auka
tölvunotkun bænda og sjálfvirka
skráningu. Fram kom í heimsókn
til þeirra að þeir hafa þróað
skýrsluhaldsforrit fyrir lófatölvur
(Palm) sem hægt er að skrá inn í
hvar sem er á búinu og tölvan er
alltaf með í förum, t.d. í brjóstvas-
anum.
Framleiðsluaðstæður kúabænda
eru eins og gefur að skilja út frá
legu landsins einhverjar þær bestu
í heiminum frá náttúrunnar hendi.
Gripirnir eru aldrei hýstir enda
grasspretta allan ársins hring.
Einu byggingarnar, sem kúabænd-
ur þurfa, eru mjólkurhús, skýli
(þak) fyrir mjaltabásinn og gerði.
Það er því ljóst að fjárfestingar
eru litlar nema í girðingar, land
og ræktun. Dráttarvélar sjást varla
á kúabúum enda sjá verktakar að
mestu um áburðardreifingu og
viðhald girðinga svo að dæmi séu
tekin.
Landverð er mjög breytilegt eftir
svæðum og fer þá eftir staðsetn-
ingu, úrkomu o.fl. Það fylgir mjög
oft mjólkurverðinu og er í dag 500-
600 þús. íkr./ha. Landverð á kúabú-
um fer eftir framleiðni landsins,
þ.e. framleiðslu verðefna á hvern
hektara, oftast íkr. 700 og hærra kg
verðefna.
Mjög algengt er að menn ráði
verktaka til mjalta eða þá að gerður
er samningur við „fjósamann“
(sharemilker). Um 35% kúabænda
eru með verktaka eða „fjósamann“.
Þessir samningar eru með nokkuð
fastmótuðum hætti og þá yfirleitt
þannig að bóndi og „fjósamaður"
skipta heildartekjum búsins til
helminga á milli sín (50:50 share-
milker). Bóndi leggur þá til jarð-
næðið, mjaltaaðstöðu og aðrar
byggingar, áburð og illgresiseyði.
„Fjósamaður" leggur til bústofn-
inn, vélar (sjaldnast mikinn véla-
kost, yfirleitt ekki nema fjórhjól),
viðhalds- og rekstrarkostnað, þ.m.t.
vegna vatns og girðinga, og sér um
illgresisúðun. Ef um er að ræða
kaup á beit annars staðar skipta
bóndi og „fjósamaður“ þeim kostn-
aði á milli sín.
Til eru „fjósamenn“ sem eru
ráðnir upp á 20-30% heildartekna.
Þeir leggja þá aðeins til vélakost,
greiða 20-30% viðhalds og áburðar
en bóndinn leggur til bústofninn.
Verktakar við mjaltir fá yfirleitt
ákveðið hlutfall tekna af mjólk eða
þá fast verð á kg verðefna. Þeir
leggja til fjórhjól, sem bóndi greiðir
viðhald á, og eiga rétt á frídögum.
Út úr þessu kerfí getur orðið til
býsna flókið mynstur þar sem t.d.
bóndi býr á einni jörð, ræður verk-
taka í mjaltir þar, er „50:50 fjósa-
maður“ á annarri jörð með annan
9C--------
Mynd 3. Holstein-Friesian naut á beit (Ljósm. Jóhannes Hr. Símonarson).
10 - pR€VR 4-5/2001