Freyr - 15.04.2001, Blaðsíða 37

Áhrif erfða á endingu
mjólkurkúa af íslensku kyni
Inngangur
A síðari árum hefur endingartími
íslenskra mjólkurkúa styst veru-
lega. Vega þar þungt þættir eins og
auknar kröfur um mjólkurgæði og
tilkoma framleiðslutakmarkana í
mjólkurframleiðslunni.
Ending mjólkurkúa hefur umtals-
verð áhrif á efnahagslega afkomu
þeirra er kúabúskap stunda. í því
sambandi má minna á fjóra þætti.
I fyrsta lagi hefur styttri endingar-
tími í för með sér aukinn kostnað
vegna uppeldis á nýjum gripum,
sem aftur hefur í för með sér að
minni hluta framleiðsluþáttanna
(vinnuafl, fóður, húsnæði) er hægt
að nýta í þágu hinna afurðagefandi
gripa, mjólkurkúnna og gripa til
kjötframleiðslu. I þriðja lagi leiðir
skert ending til þess að lægra hlut-
fall gripa er á síðari og nythærri
mjaltaskeiðum (kýr ná hámarksnyt
á 3.-4. mjaltaskeiði), þar af leiðir
lægri meðalnyt hjarðarinnar. í
fjórða lagi dregur styttri ending úr
því vali sem bændur hafa vegna
óbundinnar förgunar gripa, t.d.
vegna ófullnægjandi afkastagetu.
I ljósi þessa snúast rannsóknir á
sviði nautgripakynbóta þessi miss-
erin í auknum mæli um að finna að-
ferðir til að meta endingu og á
hvem hátt megi stunda kynbætur
fyrir þeim eiginleika. Sem dæmi
má nefna að Danir hyggjast gefa út
kynbótaeinkunnir fyrir endingu
næsta vor (mars 2001). Grundvöll-
ur þessara kynbóta er að ljóst sé af
hve miklu leyti ending ráðist annars
vegar af erfðum og hins vegar af
umhverfi. Markmið verkefnisins,
sem grein þessi er unnin upp úr, er
að leggja mat á þátt erfða í endingu
mjólkurkúa af íslensku kyni.
Efniviður og aðferðir
I verkefninu voru skýrsluhalds-
gögn Bændasamtaka íslands notuð.
Gögnin náðu frá 1.1. 1974-
31.12.1997. Þar var um að ræða
mjólkurskeiðsfærslur frá árunum
1981-1997 og ársafurðafærslur frá
1974-1997. Þá fylgdu gögnunum
ættemisfærslur eins langt og heim-
ildir voru fyrir.
Fjöldi gripa í gagnasafninu
reyndist vera 158.054. Ekki reynd-
ist unnt að nota gögnin beint eins
og þau komu fyrir, heldur varð að
fella út umtalsverðan fjölda gripa.
Flestir gripir voru felldir út sökum
þess að skýrsluhaldi var hætt, tíma-
bundið eða alveg, á því búi sem
gripurinn kom frá. Eftir að hreins-
un gagnanna hafði farið fram,
stóðu eftir færslur um 44.130 gripi,
frá 500 búum.
Ending gripanna var annars veg-
ar skoðuð sem flokkunarbreyta,
þ.e. hvort gripur sem hafði skrán-
ingu á fyrsta burði, var lifandi eða
dauður á ákveðnum tíma, við 36,
48, 60, 72 og 84 mánaða aldur.
Hins vegar var endingin metin sem
samfelld breyta, framleiðslualdur,
þ.e. fjöldi daga sem leið frá fyrsta
burði til förgunar. Skoðuð vom
áhrif þess að leiðrétta slikar end-
ingartölur fyrir hæstu dagsnyt á 1.
mjaltaskeiði. Þá var endingin einn-
ig metin sem heildarmagn mjólkur
sem gripimir náðu að framleiða á
æviskeiðinu, könnuð voru áhrif
þess að leiðrétta þá breytu fyrir
aldri við fyrsta burð.
Aðferð sennilegustu frávika
(REML), var notuð til að reikna
erfðastuðla, með einþátta einstakl-
ingslíkani (single trait animal mod-
el) og forritinu MTDFREML en
forrit þetta byggir á þeirri aðferð að
reyna kerfisbundið erfða- og um-
hverfisstuðla, þar til þeir stuðlar
sem hámarka sennileikafall gagn-
anna em fundnir. Einstaklingslík-
anið hefur þann kost að í því em
nýttar allar þær skyldleikatengingar
sem fyrir hendi eru í viðkomandi
gögnum.
Til að athuga hvaða umhverfis-
þættir væru þess virði að hafa með
í líkönunum, sem notuð voru til að
meta erfðastuðla, var gerð sk. fer-
vikagreining (ANOVA) á öllum
líkönunum, til þess var nýtt töl-
fræðiforrit Harvey. Útreikningar á
kynbótagildum fyrir fjölda daga í
framleiðslu, voru gerðir í sama for-
riti og áður hefur verið nefnt,
MTDFREML.
Til hliðar við rannsókn á áhrifum
erfða á endingu var gerð athugun á
förgunarhlutfalli og förgunarástæð-
um kúa á árabilinu 1992-1997, þar
sem talinn var saman fjöldi gripa
sem fargað var á tímabilinu og þeir
flokkaðir eftir förgunarástæðum.
Niðurstöður
I 1. töflu má sjá meðaltal, staðal-
frávik (S.D), breytileikastuðul
(C.V) og hæsta og lægsta gildi á
þeim eiginleikum sem erfðastuðlar
voru metnir fyrir.
11. töflu má sjá að kýr hafa verið
í framleiðslu í rúm fjögur ár að
jafnaði á tímabilinu sem hér um
ræðir. Breytileikinn er hins vegar
gríðarlega mikill, endingin er allt
frá tæpum mánuði upp í tæp 24 ár.
Sama gildir um æviafurðirnar, þær
spanna frá engu upp í rúm 105 tonn
mjólkur, að jafnaði tæp 16 tonn.
Hvað lifunina (lifun, hlutfall gripa í
lífi við ákv. aldur) varðar, þá eru
pR€VR 4-5/2001 - 37