Freyr - 01.04.2004, Blaðsíða 32

marki fyrr en þær eru komnar yfír
þetta lágmark. Það hefur komið
greinilega fram í erlendum rann-
sóknum að hjá kúm þar sem egg-
los hefst seint eftir burð (eftir 50
daga frá burði) er frjósemi kúnna,
metin sem haldprósenta, verulega
slakari en hjá hinum þar sem
starfsemi hefst á eðlilegan hátt.
Akveðnar vísbendingar eru um að
orkujafnvægið á fyrstu vikunum
eftir burðinn hafí varanleg áhrif á
gæði eggfrumna hjá kúnum síðar
á mjaltaskeiðinu. Þetta er talið
eiga sér eðlilegar skýringar í því
að vöxtur þeirra er þá hafínn og
hormónaframleiðsla á þessum
tíma hafi því áhrif á þroska þeirra
og leiði af sér slakari gæði egg-
frumanna en ella ef orkuvöntun úr
fóðrinu er umtalsverð.
Það skal nefnt að danskur vís-
indamaður, N.C. Friggens, hefur
unnið að því að byggja upp módel
um frjósemi mjólkurkúa þar sem
hann skoðar hana sem samspil
fleiri mjólkurskeiða hjá henni.
Þetta verður ekki rakið frekar hér
en hér er um mjög áhugaverðar
hugmyndir að ræða sem byggja í
sinni einfoldustu mynd á því að
kýrin hafí sitt innra stjómkerfí
sem ráði því hvenær hún sé tilbú-
in að hefja undirbúning að nýju
mjólkurskeiði. Ef reynt sé að fá
hana til að festa fang fyrr sé það
ekki líklegt til mikils árangurs.
Ahugasömum lesendum er aðeins
bent á þessa grein, vilji þeir kynna
sér hugmyndimar frekar.
Frjósemi kúnna stýrist af mjög
flóknu samspili fjölmargra horm-
óna. Hér verður ekki gerð nein til-
raun til að fjalla um það enda
samspilið mjög flókið og fjarri því
að enn sé fyrir hendi nein algild
þekking á orsökum og afleiðing-
um í því samspili. Á það skal samt
bent að vexti og þroska eggfmm-
unnar er stjómað af fjölda horm-
óna og styrkur þeirra og samspil
þeirra á milli getur haft veruleg
áhrif á gæði eggfrumunnar. Einn-
ig er margt í sambandi við það
hvað stýri því að tiltekin egg-
fruma nær lokaþroska á sama tíma
og aðrar falla út á þroskaskeiðinu
enn á huldu en þar er fjöldi horm-
óna sem hefur áhrif. Minnt er á að
yfirleitt losa kýmar aðeins eitt egg
við hvert beiðsli, öfugt við t.d. ær.
Síðan ræður einnig miklu um frjó-
semi hjá kúnum hvort frjóvguð
eggfruman nær að festast í leginu
og vaxa þar í fullburða kálf í tím-
ans rás. Flókið hormónasamspil
hefur mikil áhrif á næringarástand
í leginu og möguleika fóstursins á
fyrstu stigum til að ná áfallalaus-
um áframhaldandi vexti. Talsverð
affoll verða á frjóvguðum egg-
fmmum vegna þess að hlekkur
brestur á þessum þrepum.
HVERS VEGNA SKERÐIST FRJÓ-
SEMl HJÁ HÁMJÓLKA KÚM?
Hollendingurinn Veerkamp
ásamt samstarfsmönnum sínum
skrifar feikilega viðamikla yfír-
litsgrein þar sem hann hefur
skoðað niðurstöður úr öllum sam-
anburðartilraunum sem gerðar
hafa verið með að bera saman kýr
sem að erfðaeðli hafa mjög ólíka
afkastagetu. Hér er um að ræða
tilraunir þar sem um er að ræða
nákvæmar mælingar á efnajafn-
vægi kúnna, frjósemi hjá þeim og
mælingum á fjölda hormóna sem
tengjast efnaskiptum og mögu-
lega frjóseminni. Um leið eru
þetta kýr með erfðalega mjög
ólíkan grunn með tilliti til af-
kastagetu. Á þennan hátt gera
þeir sér vonir um að geta komist
nær því að fínna hvaða þættir
ráða mestu um neikvætt samband
afkastagetu og frjósemi. Þama
bendir hann á þann vanda sem oft
er í túlkun á niðurstöðum úr slík-
um tilraunum þar sem um er að
ræða flókið samspil hormóna og
efnaskiptaþátta. Hann leiðir rök
að því að ýmis munur, sem mæl-
ist á efnaskiptaþáttum og horm-
ónum, eigi sér ekki orsök i mikl-
um mun á erfðaeðli gripanna í til-
raununum heldur sé afleiðing af
þeim mun sem oft komi fram í
efnajafnvægi kúnna í slíkum til-
raunahópum. Þetta telur hann að
eigi t.d. við um mun í blóðsykri
sem er mjög algengt að mælist á
milli slíkra hópa, sá munur mynd-
ast vegna þess að eldsneytið vant-
ar úr fóðrinu. Neikvæð áhrif af
skorti á blóðsykri hjá kúnum á
þessum tíma efast hins vegar eng-
inn um.
Þegar allt er skoðað þá telur
hann að veigamesta skýringarþátt-
inn muni vera að finna í auknu
magni vaxtarhormóna (GH) hjá
kúm sem hafi erfðaeðli til mikill-
ar mjólkurframleiðslu. Þetta
hormón gegnir lykilhlutverki í
efnaskiptum hjá gripnum. Aukið
magn þess hvetur til forgangs af-
urðamyndunar á fóðurefnum og
fóðurorku og eykur losun á orku-
forða úr eigin vefjum hjá kúnum.
Þetta hormón gegnir lykilhlutverki
við að stýra þessum efnaskiptum.
Það hefiir einnig margvísleg bein
áhrif í sambandi við vöxt og þroska
á eggfrumum. Einnig kemur til
mjög náið samspil við annan horm-
ónaþátt, IGFI, sem einnig hefúr
lykilhlutverkum að gegna í efna-
skipum hjá gripnum.
Neikvætt orkujafnvægi hjá há-
mjólka kúnum er að þeirra mati
augljós meginorsök slakari frjó-
semi hjá þeim kúm. Hjá grip í
slíku ástandi verður skortur, á efn-
um og orku og það er ástæðan t.d.
fyrir mun sem verið er að mæla á
ýmsum hormónum og efnaskipta-
þáttum hjá slíkum gripum. Þessi
skortur, sem leiðir af sér minnkun
í framleiðslu á ýmsum hormón-
um, leiðir til truflana í vexti og
þroska hjá eggfrumum, beiðslis-
einkenni verða óljós eða engin og
næringarumhverfi í leginu verður
óhagstætt vexti á nýjum einstakl-
| 32 - Freyr 3/2004