Fréttatíminn - 18.11.2011, Qupperneq 59

Helgin 18.-20. nóvember 2011 bækur 59
Eftir að seglskútan Deerhound hafði verið gerð upp og allt var tilbúin til brottfarar var loks lagt
úr höfn í ágúst 1947. Þessi djörfu áform
vöktu svo mikla athygli að um þau var
skrifað í dagblöð og mannfjöldi safnað-
ist saman á bryggjunni til að fylgjast
með þegar skipið lagði upp í hina löngu
ferð. Áhöfnin samanstóð af um það bil
20 mönnum, fyrir utan ömmu og tvær
aðrar konur sem voru eiginkonur hinna
meðeigendanna. Áhafnarmeðlimir voru
margir hverjir ævintýramenn; fyrrver-
andi land- og sjóhermenn sem voru á leið
til Suður-Afríku í leit að nýjum tækifær-
um. Þetta voru harðir kappar með ólgu
í æðum sem höfðu tilheyrt sérsveitun-
um og barist í seinni heimsstyrjöldinni
af mikilli hörku gegn Þjóðverjum. Þeir
voru því engin lömb að leika við. Ekkert
pjatt var við lýði og þar sem vatnið var af
skornum skammti notuðu þeir rigningar-
vatnið til þess að baða sig naktir á þilfarinu
eða stungu sér allsberir í sjóinn. Konurnar forðuðu sér
niður í káetu á meðan. Undir hvítum þöndum seglum
stóð íslenska móðirin og sá hina fögru kletta Wight-eyju
hverfa við sjóndeildarhringinn og við tóku veltingur og
hvítfyssandi öldur Atlantshafsins. Þau sigldu niður með
ströndum Frakklands og sáu þar fljótlega lágreista bæi
Bretagne-skagans kúra í landinu, hitinn jókst eftir því
sem sunnar dró. Á einstaka stað báru kastalaturnar mið-
aldariddara við himin eins og í La Rochelle. Á Biskajaflóa
við Iberíuskaga var mjög slæmt veður og flæktist kaðall
í skipsskrúfunni sem stórskemmdist við það og varð
ónothæf. Þau urðu því að notast eingöngu við seglin til
þess að geta siglt áfram en jafnframt byrjaði seglskútan
að leka. Urðu nú áhafnarmeðlimir að skipta liði á vökt-
um við að fylgjast með lekanum. Rafmagnspumpa var
notuð dag og nótt til þess að dæla sjónum úr skipinu. Á
tímabili var amma verulega hrædd um að skipið myndi
jafnvel sökkva og þau öll drukkna. Þau komu í höfn í
Lissabon, fengu vistir og vatn og dvöldust í þessari höfuð-
borg Portúgals í viku á meðan reynt var að lappa upp á
skipið. Þar heimsótti Vladimir safn hins víðfræga land-
könnuðar Vasco da Gama sem var uppi seinni hluta 15.
aldar. En hann fann fyrstur Evrópumanna sjóleiðina til
Indlands og Kína með því að sigla fyrst um vesturströnd
Afríku; líkt og þau voru nú að gera. Gert var við lekann
til bráðabirgða en það reyndist ekki mögulegt að gera
við skipsskrúfuna sem var verulega skemmd eftir kaðal-
inn. Þau urðu áfram að sigla eingöngu fyrir seglum og
treysta á vindorkuna og voru sumir við það að gefast upp
en Vladimir var ekki einn af þeim. Það fór reyndar svo
að báðir meðeigendur hans að skipinu urðu eftir í Portú-
gal og sneru þaðan aftur til Englands. Einn þeirra hafði
fengið skeyti um að móðir hans
væri að deyja og kona hins var svo sjóveik og hrædd um
að skipið myndi sökkva að hún treysti sér ekki til þess
að halda ferðinni áfram. Fjóla var því eina konan eftir á
seglskútunni og Vladimir bæði skipstjóri og eini eigand-
inn. Eftir að látið var úr höfn í Portúgal tók hafið aftur
við með víðáttu sinni. Næsta land í suðri var eyjaklasinn
Madeira sem er undir stjórn Portúgals. Þar var stoppað
stutt til þess að kaupa vatn og vistir og þá var stefnan
tekin til Kanaríeyja. Meginlönd Afríku voru í óvissunni
á vinstri hönd, ekkert á þá hægri nema óveður og víðátta
hafsins í átt að Ameríku. Amma lítur til baka og lýsir
ferðinni svo: „Dagarnir voru oft langir og erfiðir, fólkið
oft svo sjóveikt þar sem skipið valt mikið, jafnvel Vladim-
ir sem var vanur sjómaður var einu sinni sjóveikur þegar
veðrið var sem allra verst, en sjálf var ég aldrei sjóveik.
Það fór líka mikil vinna í að hugsa um börnin, næra þau
og halda að þeim vökva, annars var þetta rútína sem
vandist. Við hjónin sváfum í sérkáetu ásamt yngsta syni
okkar George sem var þá rúmlega sex mánaða gamall. Í
þessari káetu átti fyrrverandi eigandi skipsins, Játvarður
VII konungur Bretlands sem var þá krónprins, að hafa
sofið. Vladimir hafði útbúið barnarúm úr kassa handa
syni okkar sem hann þurfti að negla fast niður við skips-
gólfið. Eldri synirnir tveir sváfu í annarri káetu með tíu
ára gömlum strák. Þetta var sonur kokksins sem átti eig-
inkonu og sex önnur börn í Englandi. Hann hafði aðeins
tekið elsta son sinn með til að byrja með, en fjölskyldan
átti svo að koma síðar meir. Í skipinu voru fjórar
káetur sem voru ætlaðar meðeigendunum og
fjölskyldum þeirra, en restin af áhöfninni svaf
í enda skipsins sem var fullur af kojum. Skipið
var að mestu í sinni upprunalegu mynd að inn-
an og hafði verið málað grænt á sínum tíma.
Víða mátti sjá ummerki um að það hefði til-
heyrt heldra fólki. Borðsalurinn var bæði stór
og fallegur og loftið var umkringt gullhúðuðum
röndum, einnig var það skreytt með fallega mál-
uðum myndum. Í baðherberginu var líka stórt
baðkar sem ég notaði til þess að þvo börnin
mín. Oft var ég skelkuð og óörugg með börnin
svo smá, sérstaklega eftir að skipið byrjaði að
leka. Eftir að skipsskrúfan eyðilagðist vorum
við stundum kyrr úti á opnu hafi dögum saman
þegar enginn vindur blés.“
Gleði og sorgir
Enn langar mig að vita meira um hana ömmu mína sem
unga konu og skynja veröld hennar og hvernig hjarta
hennar sló þegar hún stóð nánast allslaus í Sierra Leone
með mann og þrjú börn. Skipið var ónýtt sem öll þeirra
aleiga hafði verið bundin í og því enginn möguleiki að
snúa til baka. Hin varfærna og eilítið dula amma mín,
hún Fjóla, situr hugsi heima á Íslandi í hauströkkrinu
og þegir um stund. Ég bið hana enn að rýna inn í
mistur minninganna. Stofan hennar er eins og safn
um löngu liðna atburði, veggir þaktir myndum og
hlutir frá Afríku blasa alls staðar við. Fílabeinstenn-
urnar stóru sem ég strauk fullur aðdáunar sem barn
eru þó ekki hér heldur hjá föður mínum í Danmörku
og ibenholtsborðið úr skútunni frægu þar sem fjórir
konungar spiluðu forðum peningaspil með vindla og
eðalviskí, jafnvel um heiður kvenna sinna, er enn í
Cape Club. Árin eitt hundrað og tíu síðan það var
smíðað hafa ekki snert það, hvorki skordýr né rak-
inn, slík er harka viðarins. Ég bið hana varfærnis-
lega að ganga eilítið lengra; að opna það sem hún
hefur aldrei tjáð áður; tala um gleði, sorgir, vonir,
væntingar sem og vonbrigði frá þessari framandi
heimsálfu þar sem hún dvaldi í blóma lífs síns: „Já
… ég kunni að elda mat og skenkja víni í glös,“ segir
hún, „og þurfti því oft að hjálpa til með slíkt eftir að
við opnuðum veitingastaðinn og þrífa svo eftir lokun
sem var seint á nóttunni, að minnsta kosti um helg-
ar. Það var því ekki mikið um svefn, enda vöknuðu
drengirnir ætíð á sínum tíma snemma morguns, hvort
sem var frí eða skóli og ég búin að sofa tvo eða sex tíma
næturinnar. En þegar maður er ungur og hraustur er
lítið mál að vakna, nauðsyn, en líka gleði að sinna þeim
sem maður elskar. Það var líka að duga eða drepast og
þurfti að beita öllum brögðum til að láta enda ná saman.
Stundum mislíkuðu mér hinar óþrjótandi hugmyndir og
stöðugt nýjar ráðagerðir kafteinsins, eins og þegar hann
vildi að ég dansaði við viðskiptavinina. Slíkt taldi hann
að myndi auka fjölda gestanna sem voru í yfirgnæfandi
meirihluta karlmenn í byrjun. Hann stóð við barinn og ég
þjónaði, hann vissi að ég dansaði vel, sagði mér að vera
í fallega smáblómstraða kjólnum mínum. Ég var grönn
og með línurnar í lagi þrátt fyrir barneignir og karlarnir
tóku svo sannarlega eftir því. Með ljóst sítt hár og þó
að ég væri feimin fannst þeim víst mörgum að ég væri
falleg, að minnsta kosti „kjút“ eins og þeir sögðu. Þegar
kafteinninn setti fjörug lög á fóninn fengu menn fiðring
í fæturna og ekki gekk að láta þá dansa hver við annan
kallagreyin. Eða þegar Vera Lynn söng sína angurværu
tóna um „The white cliffs of Dover“, þá vildu menn dansa
upp við konubarm og helst fá að þrýsta mér þétt þegar
sungið var; „We´ll meet again“. Undir áhrifum viskíblönd-
unnar fengu menn stundum tár í augnkrókana, þegar
þeir minntust stríðsáranna og kvennanna heima eða
allra þeirra góðu félaga sem komu aldrei aftur. Sumir
báru með sér myndir af hetjum hvíta tjaldsins, Veronicu
Lake, Ritu Hayworth og þeim vildi ég líkjast, setti upp
hárgreiðslu sem þær yfirnáttúrulegu en þó holdlegu
gyðjur báru. Ég var léttstíg þá og bara nokkuð sæt og
stundum var flautað og kallað; „Æ lovjú“ og kafteinninn
lét sig það engu skipta. Hann vildi sjá pund og skildinga
klingja í kassanum og sendi mig með bakkann í salinn
með rauðan varalit, fjóluilm á vanga og kjólinn þröngan
um grannt mittið. „Great expectations“
Hið strandaða skip var í byrjun heimili
þeirra í Englandi og í Sierra Leone
Gamli Cape Club rétt fyrir lokun, íslensk Fjóla á veröndinni
Nýi veitingastaðurinn þegar hann var
opnaður 1957
KynninG
Sigling á vit óvissunnar
Skip mitt braut við Afríkuströnd er áhrifamikil örlagasaga Fjólu Steinsdóttur Mileris. Hún fæddist í torfbæ norður í Húna-
vatnssýslu en kynntist ung ævintýramanni frá Litháen, þau stefndu til Ástralíu en strönduðu við Afríku og ólu lengst af aldur sinn
í Sierra Leone. Georg Davíð Mileres, sonarsonur Fjólu skrifaði söguna. Salka gefur bókina út.