Fréttatíminn - 26.04.2013, Blaðsíða 72

 TónlisT TæknibylTing leyfir fólki að velja sjálfT
Aðeins það besta
Þ egar sjónvarpsstöðvar hófu starfsemi, um miðja síðustu öld, neyddust þær vegna tæknilegra
takmarkana til að endurgera efni sem
þegar var til í samfélaginu. Þær komu
sér fyrir í vöruskemmum og settu þar
upp leikrit, borgarafundi, messur,
fyrirlestra, barnagæslu og skemmti-
dagskrár; tóku þetta upp á upptöku-
vélar sem voru á stærð við Austin Mini
og sendu út með sendibúnaði sem tók
heila blokk. Sjónvarpsdagskráin varð
þannig eins og lélegt ljósrit af lífinu;
svoldið loftlaus og innilokaður heimur.
Þegar við bættist að ein dagskrá þurfti
að höfða til allra aldurs- og samfélags-
hópa hafði prógrammið tilhneigingu
til að verða andlaust og innihaldslaust
í ofanálag.
Ris og fall
Þrátt fyrir þetta varð sjónvarpið mikill
segull sem sogaði að sér athygli fólks
og auglýsingafé frá fyrirtækja. Fyrir
afl þess varð dagskráin íburðarmeiri
og út úr sjónvarpinu kom margt sem
gaf ekkert eftir því sem áður var til.
Eða það fannst okkur alla vega. Okkur
fannst eins og viðburði í raunheimum
skorti eitthvað; íburð og glamúr en
líka fókus og skýrleika. Þetta var tími
sjónvarpsins; skammlíf gullöld; seinni
helmingur síðustu aldar.
Stafræn dreifing fjölgaði sjónvarps-
rásum og sundraði þar með áhorfend-
um. Og þegar kvarnast fór úr hópnum
virtust engin takmörk fyrir hversu
víða hann dreifðist. Netið splundraði
áhorfendahópnum síðan enn frekar.
Og þegar fólk gat sótt sér allskyns
efni í risastórar efnisveitur voru ekki
lengur neinar fjárhagslegar eða tækni-
legar forsendur fyrir blönduðum
dagskrárstöðvum. Þær eru vissulega
þarna ennþá og halda enn vænni sneið
af auglýsingafé fyrirtækjanna; en það
er öllum ljóst að fyrr en síðar munu
þær missa tekjur sínar og deyja út.
Með minna vægi dagskrárstöðv-
anna hefur ýmislegt breyst í menn-
ingu okkar. Hver kvöldfréttatími
Ríkissjónvarpsins er ekki lengur
þjóðfundur. Við búum ekki lengur öll
í sama menningarsamfélaginu — og
gerðum það kannski aldrei.
Bylting í beinni
Fyrir 40 árum voru beinar útsend-
ingar frá íþróttamótum í Ríkissjón-
varpinu; en aðeins frá íþróttagreinum
sem koma mátti fyrir í sjónvarps-
sal. Fyrst var Íslandsglíman í beinni
útsendingu og síðar kraftlyftingamót;
íþróttafréttamenn höfðu um tíma trú á
að borðtennis myndi slá í gegn. Þegar
tæknin bauð upp á útsendingar beint
frá alvöru íþróttavöllum hurfu glíman
og aðrar sjónvarpsíþróttir í gleymsk-
unnar dá.
Fótbolti, ólympíuleikar, NBA-körfu-
boltinn, Formúla 1 og slík stórveldi
stóðu undir háum útsendingarkostn-
aði; mikið áhorf skilaði miklum
auglýsingatekjum. En þegar tækninni
fleytti fram urðu þessar útsendingar
ekki aðeins viðameiri heldur opnaði
hún tækifæri fyrir aðra geira sam-
félagsins; ekki sist listastofnanir.
Og eins í íþróttunum þá hafa öflug-
ustu stofnanirnar rutt brautina; Met-
ropolitan óperan í New York, National
Teathre í London, Berlínarfílharmoní-
an, Konunglega óperan í London og
önnur slík stórveldi. Á örfáum árum
hafa milljónir manna fengið aðgengi
að þessum stofnunum í gegnum
beinar útsendingar frá uppfærslum og
tónleikum. Þetta hefur ekki enn valdið
viðlíka umbyltingum og urðu frá því
að Bjarni Felixson sýndi vikugamla
fótboltaleiki í sjónvapinu og þar til
fólki stóð til boða tugir beinna útsend-
inga í hverri viku og frægir fótbolta-
menn voru orðnir einskonar heiðurs-
félagar í flestum fjölskyldum — enda
er þessi þróun komin skammt á veg í
listheimum.
Næsta skref: Listirnar
Fyrir rúmum sex árum hóf Metropo-
litan útsendingar; sendi Töfraflaut-
una til tæplega 100 bíóhúsa; flestra í
Bandaríkjunum. Fyrsta leikárið voru
sex óperur sendar út og áhorfendur
urðu 324 þúsund. Í fyrra voru ellefu
óperur sendar út til um 1700 kvik-
myndahúsa í 54 löndum; áhorfendur
voru um þrjár milljónir. Í ár bætt-
ust við fjölmörg ný kvikmyndahús
og nokkur ný lönd; meðal annars
risaveldin Kína og Rússland. Búast
má við að áhorfendur í ár verði nærri
fjórum milljónum.
Í upphafi var ráðgert að þessar sýn-
ingar stæðu undir sér. Markmiðið var
að kynna fleiri áhorfendum undra-
heima óperunnar. Reyndin varð hins
vegar sú að verkefnið skilaði hagnaði
á þriðja ári. Í fyrra seldi Metropolitan
miða á óperur í bíósölum fyrir um 5,7
milljarða króna; helmingurinn rann
til Metropolitan og þegar búið var að
borga allan kostnað og listamönn-
unum þóknun sátu eftir 1,3 milljarðar
króna í hreinan hagnað. Ekki slæmur
árangur af sex ára gömlu tilrauna-
verkefni.
Hingað til hafa þessar útsendingar
verið bundnar við kvikmyndahús en
ráðgert er að fólk geti horft á sýning-
arnar í heima í stofu. Berliner Phil-
harmoniker opnaði Digital Concert
Hall fyrir fjórum árum þar sem fólk
getur á hverju ári horft og hlustað á
um 40 tónleika í beinni útsendingu.
Þetta verkefni er þegar farið að skila
nokkrum hagnaði. National Theatre
í London sendir út um sex til sjö sýn-
ingar ári (um tíma var sýnt frá þeim
í Kringlubíói en þeim sýningum var
hætt) og sama má segja um Kon-
unglegu óperuna í London (næsta
sýning er á mánudaginn í Háskóla-
bíói; Nabucco eftir Verdi með Plácido
Domingo í titilhlutverinu).
Það er ómögulegt að spá fyrir um
hvert þessi þróun leiðir. Það má þó
fullyrða að hún mun auðga lífið. Það
eru mikil gæði að geta setið heima
og velt fyrir sér hvort maður eigi að
skella sér á óperu í New York, tón-
leika í Berlín, fótbolta í Barcelona eða
leiksýningu á West End. Endurgerðir
gömlu dagskrárstöðvanna af lífinu
verða hálf kátlegar í samanburði.
Tækniþróun í upptöku- og útsendingartækni mun umbylta rekstri menningarstofnana, auka aðgengi okkar að því besta sem
gert er í listum og auðga þannig lífið – en hins vegar slátra (með öðru) hinu hefðbundna dagskrársjónvarpi. Þegar fólk fær
að velja sjálft getur það farið að kunnum ráðum Páls Magnússonar útvarpsstjóra; sem sagði í auglýsingu Sævars Karls um
árið: Ég hef mjög einfaldan smekk, ég vel aðeins það besta.
Í fyrra seldi
Metropolitan
miða á óperur
í bíósölum
fyrir um 5,7
milljarða
króna; helm­
ingurinn rann
til Metro­
politan og
þegar búið
var að borga
allan kostnað
og listamönn­
unum þóknun
sátu eftir 1,3
milljarðar
króna í hrein­
an hagnað.
Gunnar Smári
Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
 kringlubíó beinar óperuúTsendingar
Bættu smá New York í lífið
Á morgun lýkur starfsári Metropolitan óperunnar í
Kringlubíói með sýningu á Giulio Cesare in Egitto
eftir George Frideric Händel; óperu sem var frum-
flutt í London fyrir 289 árum þegar Händel var rétt
tæplega fertugur; stórstjarna í stærstu borg heims.
Eins og nafnið gefur til kynna segir óperan frá
því þegar Júlíus Sesar bregður sér til Egyptalands,
kemst upp á milli hjónanna og systkinanna Kleó-
pötru og Tólómeó; drepur bróðurinn, vinnur hjarta
systurinnar, fellir einræðið og kemur á lýðræði í Eg-
yptalandi. Sem sé egypskt vor; ekki arabískt.
Þetta er feiknarskemmtileg ópera og það mætti
mæla með henni við þau sem vilja kynnast óperum
ef hún væri ekki líka feiknarlega löng; næstum fimm
tímar með tveimur hléum. Eins og margt frá barokk-
tímanum er stutt milli harms og óláta; þarna er upp-
átækjasamur þráður og persónurnar skemmtilega
holdlegar, illa innrættar og sjálfsuppteknar.
Uppfærslan er innflutt á Metropolitan; var fyrst
sett upp á Glyndebourne festivalinu fyrir átta árum.
Leikstjóri er David McVicar, þaulreyndur skoskur
leikstjóri, sem skellir rækilegum skammti af Bol-
lywood-dönsum og búningum yfir barokkið. David
Daniels kontratenór syngur Sesar (það hlutverk hef-
ur undanfarna öld oftast verið sungið af sópransöng-
konum), Natalie Dessay syngur Kleópötru og Chri-
stophe Dumaux kontratenór syngur Tólómeó. Það
er því næsta víst að Sverrir Guðjónsson mun mæta;
þetta er veisla fyrir kontratenóra.
Kringlubíó hóf beinar útsendingar frá Metropolit-
an strax á öðru ári; leikárið 2007/2008. Í ár voru tólf
sýningar; kassastykki eins og Aída, Óþelló, Rígólettó
og Grímudansleikurinn eftir Verdi, fáséðari óperur
eins og Trójumenn eftir Berlioz, svakahlussur eins
og Parsifal eftir Wagner og nútímaverk eins og Of-
viðrið eftir rétt rúmlega fertugan Thomas Adès.
Þessar sýningar í Kringlubíó eru með því besta
sem í boði er í Reykjavík. Bestu söngvarar heims,
bestu leikstjórarnir, besta óperuhljómsveitin, bestu
hljómsveitastjórarnir, besti kórinn, bestu tækni-
mennirnir; allt þetta fólk kemur saman til að færa
okkur stórkostlegar uppfærslur. Og það kostulega er
að þessar beinu útsendingar svínvirka; það er magn-
að að sitja í Kringlunni og njóta þess besta sem New
York hefur upp á að bjóða. (Svo er viss upplifun að
sitja í bíósal þar sem meðalaldur áhorfenda er ellilíf-
eyrir plús.) -gse
Giulio Cesare er sindrandi
barokk frá Händel; sett upp
í Bollywood-stíl af David
McVicar og sent út með
nýjustu tækni og vísindum
frá 65 stræti New York
borgar í sal 1 í Kringubíói.
Fyrir rúmar 21 þúsund krónur á ári fá Íslendingar um
40 tónleika með Berlínarfílharmoníunni í beinum útsendingum
í hámarksgæðum; tónleika þar sem allir bestu stjórnendur heims og
allir bestu einleikarar heims spila með einni bestu hljómsveit heims. Ljósmynd/Getty
72 samtíminn Helgin 26.-28. apríl 2013