Bændablaðið - 31.10.2013, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 31. október 2013
Jafnrétti er byggðamál
Mikill brottflutningur kvenna
af landsbyggðinni er sérstakt
áhyggjuefni og bendir mikill
brottflutningur ungra kvenna
til félags- og efnahagslegs
mismunar og ógnar heildarmynd
svæðisbundinnar samkenndar og
jafnvægi í byggðaþróun. Ef ekki
er reynt að sporna við því mun
þróunin halda áfram á þann veg að
konurnar flytja burt úr dreifbýlinu
og karlarnir verða eftir. Samfélögin
hrynja innan frá þegar ekki eru
konur til að fæða börn til að
viðhalda samfélaginu.
Í öllum landshlutum nema á
höfuðborgarsvæðinu eru konur færri
en karlar og er munurinn mestur á
Austurlandi, þar sem eru 89 konur á
móti 100 körlum. Ef aldurshópurinn
20-39 ára er skoðaður er munurinn
enn meiri. En það skal tekið fram að
þetta eru ekki séríslenskar aðstæður
því þessi þróun er víða í löndunum í
kringum okkur og hefur verið gripið
til ýmissa aðgerða til að reyna að jafna
þennan mun. Mynd 1 sýnir konur á
hverja 100 karla eftir landshlutum.
Á mynd 1 sjáum við alla
aldurshópa en á mynd 2 sjáum við
aldurinn 20-39 ára. Á Austurlandi
er munurinn mestur en þar eru 86
konur á hverja 100 karla á þessu
aldursbili. Þess má geta að meðaltalið
í EES löndunum er 97 konur á hverja
100 karla en eins og áður sagði eru
þetta ekki séríslenskar aðstæður og
hlutfallið er lágt á mörgum svæðum í
kringum okkur svo sem á Grænlandi
og Færeyjum og dreifðari byggðum
í Noregi.
Elsta búferlakönnun sem vitað er
um er rannsókn Ravenstein frá árinu
1885. Ekki er langt síðan farið var að
kyngreina búferlarannsóknir, hvort
sem það er erlendis eða hér á Íslandi.
Því eru ekki til margar rannsóknir þar
sem hefur verið skoðað sérstaklega
hvort orsakir um búferlaflutninga
eru aðrar hjá konum en körlum,
en þær rannsóknir sem eru til eru
takmarkaðar og misvísandi.
En af hverju er nauðsynlegt
að kyngreina upplýsingar í svona
rannsóknum? Fyrir því eru margar
ástæður en einna veigamest er
sú að þótt mikið hafi unnist í
jafnréttisbaráttu hér á landi sl. 100
ár er fullu jafnrétti ekki náð. Konur
sinna í mun meiri mæli heimili og
barnauppeldi en karlar og tölur sýna
að enn vinna karlar lengri vinnudag
en konur.
Vinnumarkaður er enn mjög
kynjaskiptur og námsval kvenna
frábrugðið námsvali karla. Þessi atriði
ásamt fleirum, svo sem launamun
kynjanna, gera það að verkum að
aðstæður kvenna og karla eru ekki
þær sömu. Búsetuþarfir og óskir um
búsetu eru ekki endilega þær sömu
og því verður að skoða hlutina í ljósi
þess.
Konur í dreifbýli búa ekki við
sömu atvinnumöguleika og konur í
þéttbýli og því er víða um heim að
finna dæmi um stuðningsaðgerðir í
þágu kvenna sem ætlað er að stemma
stigu við byggðaröskun.
Þar sem atvinnutækifæri fyrir
konur eru oft af skornum skammti
er sjálfstæður atvinnurekstur lausn
fyrir að minnsta kosti sumar konur
en hafa verður í huga að konur eru
ekki einsleitur hópur. Því er ein
leið til að snúa þessari þróun við
að fjölga stuðningsaðgerðum sem
miða að því að konur geti hafið eigin
atvinnurekstur í landsbyggðunum.
Árið 2012 kom út skýrsla norrænu
fræðastofnunarinnar í skipulags-
og byggðamálum (Nordregio)
um stuðningsaðgerðir við
frumkvöðlastarfsemi kvenna. Í
skýrslunni kemur fram að Ísland er
eina landið á Norðurlöndum þar sem
skortir stefnu á þessu sviði.
Markmið laga um jafna stöðu og
jafnan rétt kvenna og karla, sem í
daglegu tali eru nefnd Jafnréttislögin,
er að koma á og viðhalda jafnrétti
og jöfnum tækifærum kvenna og
karla og jafna þannig stöðu kynjanna
á öllum sviðum samfélagsins. Í
lögunum er líka kveðið á um að
gæta að kynjasamþættingu við
alla stefnumótun og áætlanagerð
sem gerð er á vegum ráðuneyta
og opinberra stofnana er starfa á
málefnasviði þeirra.
Hlutverk Byggðastofnunar er
samkvæmt lögum um stofnunina
að vinna að eflingu byggðar og
atvinnulífs á landsbyggðinni.
Byggðastofnun hefur skráð
það í stefnu sína að samþætta
kynjasjónarmið inn í alla
stefnumótun og verkefni sem
gerð eru á vegum stofnunarinnar.
En af hverju er svo mikilvægt að
stofnun eins og Byggðastofnun
samþætti kynjasjónarmið inn í sína
stefnu? Svarið er tiltölulega einfalt,
fyrir utan að það er lögbundið að
gæta kynjasjónarmiða við alla
stefnumótun og áætlanagerð á
vegum ríkisins eru jafnréttismál
mikilvægt byggðamál og til að
sporna gegn neikvæðri byggðaþróun
þarf að setja jafnréttismál í öndvegi.
Atvinnuástand á svæðum, möguleiki
til náms, aðgengi að grunnþjónustu
og samþætting atvinnu- og
fjölskyldulífs eru mikilvægir
mælikvarðar til að tryggja jöfn
tækifæri bæði á svæðisbundnum
grunni og milli kynjanna.
Ef við skoðum hvernig umsóknir
um lán hjá Byggðastofnun skiptast
eftir atvinnugreinum síðastliðin
fjögur ár sjáum við að skiptingin er
nokkuð jöfn eftir atvinnugreinum
en þó hafa umsóknir tengdar
ferðaþjónustu aukist mikið og
töluvert í landbúnaði.
En ef við skoðum hverjir eru
umsækjendur þá sjáum við að karlar
eru í miklum meirihluta þeirra sem
sækja um lán hjá stofnuninni.
Eins og tölurnar sýna eru konur
í miklum minnihluta þeirra sem
leita eftir lánum hjá Byggða stofnun.
Skýringar á því er ef til vill að finna
í samsetningu vinnu markaðar lands-
byggðanna frekar en því að konum
sé mismunað í lán veitingum hjá
stofnuninni. Atvinnuþátttaka kvenna
hér á landi er um 78% og konur
skipa um 47% vinnumarkaðarins,
en vinnumarkaður hér á landi, eins
og víða í hinum vestræna heimi
er kynjaskiptur þar sem konur
eru að miklum hluta launþegar í
ýmiskonar þjónustugreinum. Konur
sinna oft störfum í ferðaþjónustu,
heilbrigðisstörfum og öðrum
störfum í opinberri þjónustu en
aðgerðir sem miða að því að brjóta
upp kynskiptan vinnumarkað ættu
að vera hluti af langtímastefnu
ríkisins. Landsbyggðirnar eru
mjög karllæg svæði og normin
og gildi samfélaga og starfsemi
í landsbyggðunum sem meira
hefur verið tengd við karlmenn,
svo sem í frumatvinnugreinunum
sjávarútvegi, landbúnaði og iðnaði,
eru mjög ráðandi.
Flestar umsóknir um lán hjá
Byggðastofnun berast frá fyrirtækjum
sem starfa í grunnatvinnugreinum en
aukning hefur verið á umsóknum
tengdum ferðaþjónustu þar sem
algengara er að bæði kynin eigi
og/eða reki fyrirtækið. Það er
umhugsunarvert af hverju svo fáar
konur sækja um og eitthvað sem
þarf að skoða nánar. Á það hefur
verið bent að í gegnum tíðina hafa
karlar verið í miklum meirihluta
þeirra sem hafa mótað byggðastefnu
hér á landi og að í öllu kerfinu sé
ríkjandi mikil kynblinda. Mikið
er rætt um að það vanti ungt fólk
á svæðin en þegar nánar er skoðað
eru það í meira mæli ungar konur
sem á hallar. Í dreifðum byggðum
sem eiga undir högg að sækja þarf
að hafa jafnrétti kynjanna í huga og
það þarf að vera mikilvægur þáttur
í stefnumótun í byggðaþróun. Þessi
vinna er langhlaup og skyndilausnir
eru aldrei sjálfbærar!
Elín Gróa Karlsdóttir
Forstöðumaður fyrirtækjasviðs
hjá Byggðastofnun.
Sjávarútvegur
Ferðaþjónusta
Landbúnaður
Iðnaður
Annað
82,00
84,00
86,00
88,00
90,00
92,00
94,00
96,00
98,00
100,00
102,00
104,00
Konur pr. 100 karla - Allir aldurshópar
Elín Gróa Karlsdóttir