Læknablaðið - 15.10.1989, Blaðsíða 63

LÆKNABLAÐIÐ
325
HÖMLULAUST FRELSI
Leifur: Hér á landi er búið að setja ramma
um mestallan rekstur í heilbrigðisþjónustu,
stofnanarekstur, mannaráðningar og annað. En
nokkur svið eru enn stjómlaus. Læknar geta
skrifað upp á rannsóknir og lyf hömlulaust.
Það er kannski ein af ástæðum þess hve sá
kostnaður hefur vaxið úr hófi, á sama tíma
og reynt er að halda kostnaði við sjúkrahús
og heilsugæslu innan skikkanlegra marka.
Einhvers staðar hlýtur að bresta í kerfinu.
Að þessu leyti höfum við blandað hagkerfi
í heilbrigðisþjónustu. Það hefur greinilega
ýmsa galla, þar á meðal þá að við treystum
okkur ekki að fara í aðra hvora áttina. Annað
hvort að keyra á einhvers konar hörðu
ríkisreknu kerfi, með meiri miðstýringu og
mjög ákveðinni verkefnaskiptingu, þar sem
verkum er raðað í forgangsröð og þau leyst
samkvæmt því. Eða hitt að sleppa öllu frjálsu.
Ákveðnir þættir í heilbrigðisgeiranum bólgna
eins og hálfgerð krabbamein. Þar má nefna
líknarfélög sem eru með stöðuga útþenslu
á starfsemi sinni og eru jafnvel farin að
auglýsa í sjónvarpi, en slíkt er almennum
heilbrigðisstofnunum og læknisþjónustu
gjörsamlega bannað. Þetta er ákveðið
vandamál sem tengist því hve stór hluti
af heilbrigðiskerfinu er njörvaður niður.
Eftirspum eftir þjónustu er mikil og þeir fitna
sem geta boðið þjónustu án þess að vera með
niðurskurðarhnífa ráðuneyta á barkanum.
Lbl.: Geta lögmál framboðs og eftirspurnar
leyst vandann í heilbrigðiskerfmu? Hafa
frjálshyggjumenn til dœmis sett fram
hugmyndir í þá veru?
Eyjólfur: Eg hef ekki trú á því enda ekki
frjálshyggjumaður. En athugum að hugmyndir
þeirra sem kenna sig við frjálshyggju eru
ekki einsleitar. Sumir þeirra tala eins og
velferðarsinnar og segja að markaðurinn sé
besta lausnin á öllum sviðum, ekki bara fyrir
fáeina auðuga, heldur fyrir allan almenning,
að ekkert kerfi færi alþýðu manna meiri
velmegun. í mínum augum er þetta oftast
blind trú eða óskhyggja, ef ekki vísvitandi
óheilindi. Svo em aðrir eins og til dæmis
Robert Nozick, sem láta sér almannaheill
í léttu rúmi liggja, en leggja mest upp úr
eignarréttindunum og meintu ranglæti þess
að stjómvöld hafi áhrif á eignamyndun.
Skattlagning er því glæpur að dómi Nozicks.
Ég held að slíkar hugmyndir séu svo fjarri
okkur héma að óþarft sé að taka þær
alvarlega, nema þá sem hugarleikfimi. Alltént
leysa þær ekki það sem þú átt væntanlega við
með »vandinn í heilbrigðiskerfinu«.
SAMFÉLAGSSÁTTMÁLI
Lbl.: I lögum um heilbrigðisþjónustu frá 1973
og síðar stendur: »að allir landsmenn skuli
eiga kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu,
sem á hverjum tíma eru tök á að veita til
verndar andlegri, líkamlegri og félagslegri
heilbrigði.« Felst í þessu samfélagssáttmáli?
Eyjólfur: Það er fróðlegt í þessu sambandi
að skoða kenningar John Rawls. í bók sinni
Kenning um réttlœti - Theory ofJustice hefur
hann sett fram mjög athyglisverða kenningu
um þjóðfélagið og réttlætið. Hvemig getum
við fundið réttlátar leikreglur í samfélaginu?
Hann hugsar sér aðferðina þannig, að þeir
sem mynda tiltekið samfélag komi saman
fyrirfram og rökræði hvaða leikreglur skuli
gilda. Á þessum fundi veit enginn hver hann
sjálfur verður í væntanlegu þjóðfélagi. Rawls
hugsar sér að í slfkxi blindni taki hver maður
ákvarðanir um reglumar, fyrst og fremst í
ljósi eigin hagsmuna, en viti ekki hver hann
sjálfur verður, hvort hann verður forstjóri,
verkamaður eða öryrki. Niðurstöðumar
af þessum fundi em samfélagssáttmálinn.
Rawls ímyndar sér auðvitað ekki að slíkur
fundur hafi nokkum tíma verið haldinn í raun.
Hugmyndin er heldur sú að réttlátt þjóðfélag
hljóti að vera eins og leikreglur hefðu verið
ákveðnar á slíkum fundi. I þessu skiptir öllu
máli sú hugmynd, að ákvörðun tekin í óvissu
um eigin stöðu hljóti að tryggja réttlæti,
enda er réttlætisgyðjan blind. Niðurstaða
Rawls er sú, að fyrir mann í svona aðstöðu
sé skynsamlegt að fallast á þá reglu, að í
þjóðfélaginu verði eins mikill jöfnuður í
dreifingu gæða og samrýmist hagsmunum
þeirra sem verst em settir. Þannig hugsar
hann sér að fullkominn jöfnuður kynni að
gera stöðu þeirra lakast settu verri en hún
er, en hann verður að minnsta kosti svo
mikill að meiri jöfnuður væri hinum verst
settu í óhag. Ef við reynum að heimfæra
kenningar Rawls upp á íslensk heilbrigðislög
virðast mér þau samrýmast þeim mjög vel,
hver svo sem hugsunin á bak við lögin
kann að vera. Heilbrigðisþjónusta er dæmi
um mjög mikilvæg gæði sem eiga að vera