Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 6

82
LÆKNABLAÐIÐ
næturlanga föstu ef lípóprótín lipasi og apo-
E kerfið starfa eðlilega.
Mjög létt fituprótín (very low density
lipoprotein, VLDL) eru mynduð í lifur og
flytja þríglyseríða til vefjanna en í háræðum
þeirra (lipoprotein lipasi) eru fitusýrumar
klofnar frá (kólesterólhlutinn helst óbreyttur)
og þannig umbreytist VLDL smám saman
í blóðrásinni í eðlisþyngra fituprótín,
lágþéttnifituprótín (low density lipoprotein,
LDL) (7). Hlutverk LDL virðist vera að
bera frumum líkamans kólesteról sem öllum
frumum er nauðsynlegt. Til þess að innbyrða
LDL úr millifrumuvökvanum hafa frumumar
viðtaka fyrir LDL á yfirborði sínu sem er
sértækur fyrir apo-BlOO en einnig fyrir apo-
E (B,E-viðtaki). Einungis ef fmmumar fá
ekki nægilegt kólesteról þessa leið setja
þær í gang sína eigin kólesterólframleiðslu
en til þess hafa þær sérstök ensím. Þessir
viðtakar (einkanlega á lifrarfmmum) gegna
lykilhlutverki í niðurbroti á bæði LDL
(viðtakinn þekkir apo-BlOO) og einnig á
eðlilegri umbreytingu VLDL í LDL (viðtakinn
þekkir apo-E á millistiginu milli VLDL og
LDL) (8).
HÁÞÉTTNI FITUÞRÓTÍN (HIGH
DENSITY LIPOPROTEIN, HDL)
Forstig HDL er myndað í lifur og göm og
inniheldur aðallega apo-A-I, fosfólípíð og
frítt kólesteról. Apo-A-I er hvati fyrir ensímið
LCAT (lecithin cholesterol acyl transferase)
í sermi en það veldur því að frítt kólesteról
á yfirborði HDL umbreytist í kólesterólester
sem flyst innar í kjama HDL sameindarinnar.
Við það skapast rými fyrir frítt kólesteról
á yfirborði HDL sem þannig er til reiðu til
að taka við fríu kólesteróli frá vefjum (4).
Apo-A-I er einnig lykill að HDL viðtaka á
yfirborði sumra frumutegunda en hlutverk
hans er ekki að fullu skýrt. Kólesterólester
flyst síðan frá HDL til VLDL og LDL með
sérstöku burðarprótíni (lipid transfer protein)
(9) og fituprótínin eru síðan tekin upp af lifur
gegnum áðumefndan apo-B viðtaka. Einnig
er talið líklegt að hluti af HDL sé tekinn upp
beint af lifur gegnum HDL-viðtaka (10).
HDL virðist því gegna mikilvægu hlutverki
í flutningi kólesteróls frá vefjunum til lifrar
til útskilnaðar um gall og skýrir væntanlega
neikvæða fylgni milli HDL-þéttni í blóði og
tíðni kransæðasjúkdóms í faraldsfræðilegum
rannsóknum (11, 12). Hlutverk HDL virðist
einnig vera sem forðabúr fyrir sum apóprótín
(apo-A,C,E) sem nauðsynleg eru fyrir eðlilega
umsetningu fitukima og VLDL og flytjast yfir
á þessi fituprótín frá HDL þegar þörf krefur.
Hátt HDL í sermi er því álitið merki um virkt
flutningskerfi fyrir fitu um líkamann (4).
Tveir þriðju hlutar af kólesteróli í sermi em
að jafnaði í LDL, 1/5 hluti í HDL (oft hærri
hluti meðal kvenna) og 10-15% í VLDL
(fitukimis-kólesteról er horfið ef tekið er
fastandi sýni). Hækkað kólesterólgildi í
sermi er því oftast af völdum hækkaðrar
þéttni af LDL en hækkun á HDL eða
VLDL getur þó einnig stuðlað að hækkun á
heildarkólesterólgildi. Til þess að mæla magn
hvers fituprótíns er nákvæmast að aðskilja þau
með hraðskilvindu sem bæði er seinlegt og
dýrt. HDL-kólesteról er því oftast mælt eftir
sértæka útfellingu á VLDL og LDL í sýninu
en unnt er að mæla LDL-kólesterólmagnið
óbeint með nálgunaraðferð Friedewalds (13);
LDL-Kól. mmol/L = Heildarkólesterólgildi -
HDLkólesteról -0.45 x þríglyseríðar (mmol/L)
(LDL-kól.mg/dl= kól.gildi-HDLkól. -
0.20xþríglyseríðar mg/dl)
Apoprótínþéttni í blóði er einnig unnt að mæla
beint (14, 15).
Endogenous pathway
LDL
> RECEPTORS
IN LIVER
AND OTHER
TISSUES
Reverse cholesterol transport
CHOL ESTER^—■>.
PERIPHERAL
TISSUES
FREE CHOL
LCAT
-<£°i)
6
I
LDL
RECEPTORS
AND
HDL
RECEPTORS
IN LIVER
Fig. 1. Receptor-mediated transport of exogenous and
endogenous cholesterol in human plasma. Only the
major apolipoproteins that play a major role in receptor-
mediated transport are shown.