Læknablaðið - 15.02.1990, Síða 11

LÆKNABLAÐIÐ
87
b) Aukin framleiðsla á LDL. Arfbundin
tvífituprótínahœkkun (familial combined
hyperlipoproteinemia, FC). Hér er oftast um
að ræða hækkun á bæði kólesteróli (aðallega
LDL) og þríglyseríðum (VLDL), stundum
er þó einungis hækkun á öðru fituprótínanna
og þá tímabundið (5). Þessi svipgerð virðist
greinilega ættbundin, af sumum talin erfast
ókynbundið ríkjandi (31) en um það er deilt.
Blóðfituhækkunin kemur venjulega ekki
fram fyrr en á aldrinum 20-40 ára og þá oft
samfara aukinni lfkamsþyngd. Undirliggjandi
galli er ekki jafnljós og í FH en margt bendir
til aukinnar framleiðslu lifrar á VLDL og þar
af leiðandi LDL myndunar (52) en VLDL
er forstig LDL (sjá mynd 1). Nákvæmari
erfðamörk hafa ekki fundist og því getur
verið erfitt að flokka þessa einstaklinga nema
með því að mæla kólesteról og þríglyseríða
í mörgum ættingjum. Þessi tegund (FC) er
nokkrum sinnum algengari en FH og henni
fylgir einnig aukin tíðni kransæðasjúkdóma.
Þannig sýndi íslensk rannsókn að 12 af 29
kransæðasjúklingum með hækkaða blóðfitu
(þýðið var alls 76 kransæðasjúklingar undir 65
ára aldri) höfðu FC en tveir höfðu FH (32).
Einstaklingar með FC hafa hins vegar
sjaldnast xanthomata tendinosum, væntanlega
endurspeglun af því að hækkun á blóðfitunni
kemur ekki fram fyrr en eftir 20-30 ára aldur.
Skylt þessu er hækkun á LDL-apo-B án
hækkunar á LDL-kólesteróli sem stafar af
auknum fjölda smærri LDL-sameinda með
færri kólesterólsameindir fyrir hvert apo-B.
Ein rannsókn a.m.k. benti til að þetta fyndist
í auknum mæli meðal kransæðasjúklinga en
skýringin er ekki fullljós (53).
Einnig hefur verið lýst fjölskyldum með
hækkuðu sitosteróli (plöntusteróli) í blóði
samfara hækkun á apo-B (og oft hækkuðu
kólesteróli) og xanthomata. Hækkað sitosteról
stafar af mikið auknu frásogi plöntusteróls
frá gömum og virðist erfast ókynbundið
rfkjandi (54). Þessum einstaklingum er
hætt við kransæðasjúkdómi á miðjum aldri.
Þetta heilkenni getur líkst xanthomata
cerebrotendinosum sem stafar af kolestanól-
útfellingum vegna truflunar í gallsýrumyndun.
Þessir einstaklingar hafa hins vegar eðlilegt
LDL-kólesteról og ekki aukna áhættu á
kransæðasjúkdómi (54).
c) Breytileiki í apo-B gerð. Nýlegar rannsóknir
benda til að smávægilegar breytingar á
aminosýrusamsetningu á þeim hluta apo-B
sameindarinnar sem apo-B,E viðtakinn skynjar
geti leitt til minni upptöku LDL í lifrarfrumur
(55, 56). Afleiðingin verður hækkun á LDL-
kólesteróli. Þessu hefur verið lýst í nokkrum
bandarískum ættum en ekki er vitað hversu
algengt þetta er.
Genið sem ákvarðar apo-B er á litningi
nr. 2. DNA-þreifar fyrir apo-B em
þekktir og hafa verið notaðir til að kanna
skerðibútafjölbreytileika gensins (57).
Hóprannsókn frá London leiddi í ljós
allnokkum mun á kólesterólgildum eftir
skerðibútafjölbreytileika og höfundar
reiknuðu út að um 10% af erfðabreytileika
í kólesterólgildum hópsins (um 5% af
heildarbreytileikanum) væri þessu tengt (58).
Þetta virðist stafa af mismikilli bindingu LDL
við viðtakann (59). Frekari rannsókna er þó
þörf á þessu sviði.
Rannsóknir hafa einnig bent til að ákveðnum
skerðibútafjölbreytileika fylgi aukin áhætta á
kransæðasjúkdómi (60).
d) Lípóprótín (a); Lp (a). Berg frá Noregi
lýsti fyrst árið 1963 sérstökum mótefnavaka
(antigeni) sem virtist bundinn LDL-
sameindinni og kallaði Lp(a) (61). Þetta
var samkvæmt hans rannsókn einungis til
staðar í blóði 35% einstaklinga og því virtist
fylgja aukin tíðni kransæðasjúkdóms. Síðari
rannsóknir hafa sýnt að Lp(a) er í mælanlegu
en mjög mismiklu magni í sermi allra og
magnið virðist háð erfðum (62, 63). Minna en
15% af LDL-kólesteróli er sem hluti af Lp(a)
og magn þess er ekki í hlutfalli við heildar
LDL-þéttnina. Ekki er vitað um þéttni Lp(a) í
Islendingum.
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að Lp(a)
samanstendur af LDL-sameind sem tengd
er með tveimur súlfíðbindingum apo(a)
sameind sem að samsetningu er mjög skyld
plasminogeni (64). Genið fyrir apo(a) er
á litningi nr. 6 mjög nálægt geninu fyrir
plasminogen (65). Ekki hefur þó sannast
að apo(a) hafi verkun tengda plasminogeni.
Hugsanlega eru hér fundin tengsl milli
æðakölkunar og blóðtappamyndunar og miklar
rannsóknir eru í gangi til athugunar á þessu.