Læknablaðið - 15.02.1990, Síða 54

122
LÆKNABLAÐIÐ
fyrirfram, eins og er um fyrirbærin, sem
vísindamennimir kanna í náttúrunni.
Eigum við að trúa Spinoza eða eigum við að
trúa Kierkegaard? Við höfum tilhneigingu
til að trúa Spinoza, þegar við fáumst við
náttúruvísindin á rannsóknastofunni, en
Kierkegaard þegar við erum á stofugangi og
er nú heldur lítil samkvæmni í því.
Sjálfur vel ég kenningu Kierkegaards og
Kants af ýmsum ástæðum:
í fyrsta lagi er hún studd af öllu innsæi okkar.
Sérhver mannvera þekkir til þess, að komast
í valþröng, þar sem þarf að velja eina athöfn
umfram aðrar tiltækar.
I öðru lagi er kenningin um sjálfstæðu
mannveruna grunnur lýðræðislegs
stjómmálakerfis okkar, þess máta sem við
höfum valið fyrir framkomu okkar hvert við
annað.
í þriðja lagi fá hugtökin sjúkdómur og
heilbrigði, að því er ég bezt fæ séð, aðeins
fulla merkingu, að þau séu innan þessara
hugsanamarka.
Þetta mun ég skýra frekar:
Eg hefi þegar drepið á það, að mjög erfitt er
að skilgreina hugtökin heilbrigði og sjúkdómar
innan hreinvísindalegrar hugsunar. Heilbrigði
felur í sér eðlilegt starf, en hugtakið starf felur
aftur í sér, að stefnt sé að ákveðnu marki og
hvaða markmiði þjónar mannlega veran? Ef
við aðeins hugsum innan náttúmvísindalegs,
líffræðilegs ramma, er markmiðið einungis
æxlun og lifun, en það eru örugglega fæst
okkar sem viðurkenna það horf. Við erum
væntanlega einnig þeirrar skoðunar, að
tilgangur lífs vors tengist á einhvem hátt þeim
markmiðum sem við setjum okkur og þeim
Iífsgildum sem við veljum. Séum við þessa
sinnis, þá fá lykilhugtök læknavísindanna
- heilbrigði og sjúkdómur - fyrst fulla
merkingu, þegar á mannveruna er litið sem
sjálfráða einstakling, sem persónu.
Ef við nú út frá þessum forsendum föllumst
á þá skoðun, að maðurinn sé sjálfráða vera,
verðum við enn á ný að endurskoða lýsingu
okkar á sérkennum hins mannlega geð-
eðlisræna kerfis. Við verðum að bæta við
geðrænum ferlum, sem lúta vilja okkar. Við
köllum fram breytingar í eigin kerfi, við
getum komið af stað breytingum í umhverfi
okkar og við getum haft áhrif á annað fólk.
Tökum við mið af þessu, verður niðurstaðan
sú, að maðurinn sé sjálfráða, geð-eðlisræn
vera, sem á félags-eðlisrœn samskipti við
umhverfi sitt.
Það sem ég hefi þegar sagt, má draga saman í
eftirfarandi og byrjum á upphafinu:
Eru ummælin rétt, sem vitnað var til í
upphafi? Svarið er bæði játandi og neitandi.
Eg get sagt með vissu, að sérhver
vísindamaður á sviði læknisfræði og sérhver
klínískur læknir verður að gera sér ljóst hvað
felst í hugtakinu mannvera. Þeir verða að eiga
sér kenningu um manninn.
Velji læknir lægra þrep, en það sem síðast var
lýst, munu sum okkar bera honum á brýn, að
hann sé fræðilegur smættarhyggjusinni, en það
gæti auðvitað verið, að hann hefði rétt fyrir
sér. Það er nefnilega hugsanlegt, að maðurinn
eigi sér ekki frjálsan vilja.
Það er einnig hugsanlegt, að sumum læknum
finnist, að þessi röksemdafærsla nái ekki
öllum horfum mannlegrar náttúru. Þeir sem
aðhyllast kristin lífsviðhorf, munu vera
þessarar skoðunar og þeim finnst ef til vill
fyrir sitt leyti, að þessi framsetning sé dæmi
um fræðilega smættarhyggju.
Ég fullyrði heldur ekki, að vandinn sé
leystur, en í læknisstarfinu er nauðsynlegt
að vinna út frá heildarhyggju, sem er okkur
meðvita. Það hindrar þó ekki, að í tilteknum
tilvikum veljum við að vinna út frá einfaldara
líkani, en það hefi ég nefnt aðferðafræðilega
smættarhyggju. Það getur verið mjög gagnlegt
í rannsóknum, því að þá getum við beitt
hugtökum og kenningum, sem hafa verið
þróuð í öðrum vísindum. Rannsóknamaðurinn
verður samt alltaf að hyggja að því, að hann
hafi valið rétt þrep.
Veljum við of lágt þrep, getur annað tveggja
gerst: Annað hvort lendum við í því, að
ekki er hægt að leysa vandann eða að við
finnum lausnir, sem aðeins hafa þýðingu
út frá þrengdu horfi við manninum er
viðkomandi læknir getur alls ekki gengizt
við. A hinn bóginn megum við alls ekki velja
of hátt þrep. Við megum alls ekki gleyma
því, að úrverkslíkanið, eða eitthvað í þá
áttina, hefir leitt af sér mestar framfarimar
í nútímalæknisfræði. Þær hefðu væntanlega
ekki orðið, hefðu menn t.d. látið rugla