Læknablaðið - 15.02.1990, Blaðsíða 59

LÆKNABLAÐIÐ
127
Það felst í því að hlýða því, sem Kant kallar
skilyrðislausa boðið (kategorischer Imperativ)
og það sem í því felst, má orða á ýmsa vegu.
Ef til vill er einfaldast að nota þetta orðalag:
Þér ber skylda til að gera öðrum mönnum það
sem þú vilt að aðrir menn geri þér.
Þetta er nú ekki orðalag Kants, heldur er það
sótt í Fjallaræðuna, en það sýnir réttilega
kröfuna um gagnkvæmnina, um jafnvægið
milli skyldu og réttinda.
Kant notar sjálfur annað orðalag. Hann
setur hugsunina fram á þann hátt, að þær
meginreglur, sem eru ástæða gerða okkar,
ættu ávallt að geta verið almennt lögmál,
en í rauninni er um sömu hugsun að ræða.
Við verðum ávallt að breyta samkvæmt
meginreglum, sem við getum einnig samþykkt
að aðrir beiti.
Ég vona að mér hafi tekist að leiða í ljós,
að siðfrœði Kants er ekki siðfrœði réttlœtis,
heldur hrein skyldusiðfrœði. Maðurinn er
sjálfráða vera, hann hefir hæfni til þess að
ákvarða sjálfur og þessi hæfni veldur því, að
hann hefir skyldur gagnvart öðrum mönnum.
Ég get því ekki fallist á fullyrðinguna í fyrsta
svarinu.
2. Við eigum að hafa opinbert heilbrigðiskerfi,
vegna þess að okkur ber að hjálpa þeim, sem
eru í nauðum.
Sé þessi meginregla grunnur
heilbrigðiskerfisins, er um ölmusukerfi að
ræða (almissesundhedsvæsen, charity health
service). Þetta eru í raun þær aðstæður, sem
eru að hluta í dag í Bandaríkjunum og ég skal
nefna dæmi um það:
í maí 1988 hittust bandarískir, evrópskir og
ísraelskir læknar í bænum Appleton í fylkinu
Wisconsin og að fundarhöldum loknum
gáfu þeir út álit (Appleton Conseusus),
sem nefnist: Intemational Guidelines for
Decisions to forego Medical Treatment (sjá
Læknablaðið 1989; 75: 303-11). í því eru
margar skynsamlegar tillögur í þessum efnum,
en auk þess er í einum þættinum fjallað um
samfélagsfræði. Þar stendur:
1. »The principle of justice requires universal
access to an acceptable minimum of basic
health care«.
2. »What constitutes this acceptable decent
minimum of basic health care will depend
on the particular society’s general level of
affluence and other priorities...«
Þama finnst mér ölmusuviðhorfið vera vel
orðað. Þeir fátæku eiga að fá »sómasamlegt
lágmark grunnmeðferðar« og hvert þetta
boðlega lágmark er, fer auðvitað eftir efnum
hvers og eins. Ríkur maður-ríkt samfélag
gefur stærri ölmusur, en það er auðvitað
einnig háð öðrum forgangsefnum - »other
priorities«, það er að segja því sem við annars
getum eytt fjármununum í. Það er ekki ætlun
mín að gagnrýna bandarískar aðstæður, en
ég verð að leyfa mér að segja, að ógjaman
vildi ég þurfa að horfa upp á þess konar
heilbrigðiskerfi í heimalandi mínu, Danmörku.
Þess vegna veldur það mér óþægindum, að
lagt er til, að Appletonsamþykktin verði
gerð að alþjóðlegum leiðbeiningum. Slíkar
leiðbeiningar verða ávallt að vera tengdar
viðkomandi menningu og því vil ég vara við
því, að framandi siðrænir staðlar séu fluttir inn
öllum að óvörum.
3. Þriðja svarið felur í sér, að við höfum
gert með okkur samfélagssáttmála (social
kontrakt) og sem hluta þessa sáttmála höfum
við komið okkur upp félagsstofnun í opinbera
heilbrigðiskerfinu.
Við viljum, sem frjálsar, sjálfráða verur, eiga
samstöðu um að mæta afleiðingum sjúkdóma.
Takið eftir muninum.
í ölmusukerfinu er um það að ræða, að sumt
fólk hjálpar öðrum. Þeir sem meira mega sín
ákveða að koma upp Medicare og Medicaid
fyrir hina öldnu og þá snauðu.
Heilbrigðiskerfi sem samfélagssáttmáli byggist
hins vegar á því, að við hjálpum hvert öðru.
Sjálft hugtakið, heilbrigðiskerfi byggt á
sáttmála, fellur mjög vel að hugmynd
heimspekingsins John Rawls um hið réttláta
þjóðfélag. Orn Bjarnason hefir þegar rætt
um Rawls (sjá Læknablaðið 1990; 76: 47-
59), þannig að ég vil aðeins leggja áherzlu
á það, að fyrir Rawls er réttlœti æðsta
siðfræðilega hugtakið á samfélagsstiginu.
Réttlátu samfélagi verður komið frani, þegar
frjálsir menn setjast að samningum og gera
með sér samfélagssáttmála. Þeir skulbinda sig
innan mynsturs, þar sem ekki hallast á um