Læknablaðið - 15.02.1990, Síða 62

130
LÆKNABLAÐIÐ
Hugsanaferillinn er sá, að gjaldið fyrir það
sem við aðhöfumst, til dæmis ávísun lyfs eða
skurðaðgerð, er þegar allt kemur til alls ekki í
krónum og aurum, heldur það sem við hefðum
ella getað fengið fyrir peningana innan fastra
fjárlaga.
Við getum yfirfært þessa hugsun á daglega
búsýslu mína. Ég vildi gjaman eignast annan
bfl og ég get sagt ykkur upp á krónu hvert
verðið er. En það verð eða sá kostnaður,
sem einhverja þýðingu hafa, eru þau gæði,
sem ég yrði að afsala mér, ef ég keypti
bflinn. Eiginlegt verð er sá skortur, sem ég
yrði að þola á öðrum sviðum, verðið eru
glötuð tœkifœri (the lost opportunities), þar
af opportunity cost. Verðið er það sem ég fæ,
ef ég nýti peningana eins vel og hægt er og
því er hér um valnytsemihyggju að ræða.
Þetta var kynning á nokkrum hagfræðilegum
hugtökum, en í rauninni hef ég verið að
tala um siðfræði. því að í rauninni er
enginn munur á hagfræðilegri hugsun og
nytjahyggjuhugsun. Hugsanaferillinn er sá
sami:
Hagfræðingamir em sammála
nytjahyggjusinnunum um það, að athafnir
okkar eigi að ákvarðast af afleiðingunum.
Þrátt fyrir það, að þeir reikni oft í krónum
og aurum, þá er í rauninni, þegar allt er til
róta rakið, verið að ræða um mat á gildum.
Nytjahyggjusinnar og hagfræðingar taka
ekki beint mið af réttindum og skyldum
í útreikningum sínum, en þrátt fyrir það
get ég alveg fallist á hagfræðilega íhugun í
heilbrigðiskerfinu. Mér finnst, að það liggi
í hugtakinu réttlæti, að okkur beri að nýta
takmörkuð úrræðin sem bezt í þágu allra eða
eins og sagt hefir verið í Bretlandi, þá skal
»everybody have a fair share of the national
health cake«.
Ég get orðað þetta meira í anda
heimspekinnar. Ég tel ekki eins og
hagfræðingamir, að nytjahyggjuhugsunin fái
staðizt ein sér, en ég get fallizt á hana, þar
sem hægt er að tengja hana skyldusiðfræði
út frá meginreglunni um réttlæti. Ég tel
einnig, að samfélagsviðhorfin eigi að fá
verulegt hlutverk, þegar við fjöllum um
siðfræði á einstaklingsstiginu, þegar læknirinn
í starfi sínu stendur frammi fyrir því, að
ákveða hvað sé bezt fyrir hvem einstakan
sjúkling, Læknirinn getur hins vegar ekki
látið þar við sitja. Hann verður að taka upp
reglunytsemihyggju, það er að segja, hann
verður að huga að almennum afleiðingum
þess, að allir læknar brygðust við, á sama hátt
og hann við sömu aðstæður.
Við hugsuðum til dæmis á þessa leið, þegar
við þurftum að ákveða á sjúkradeildinni hvort
við ættum að nota símetidín eða ranitidín við
meðferð sjúklinga með ætissár. Við teljum, að
ranitidín sé örlítið betra, en það er verulega
dýrara og eftir rækilegar umræður ákváðum
við að nota símetidín venjulega. Við komumst
nefnilega að þeirri niðurstöðu, að ávinningur
sjúklinganna af því að fá ranitidín, yrði
mjög lítill og aukaútgjöldin svo mikil, að
peningamir væru betur komnir annars staðar
í heilbrigðiskerfinu.
Nú er sjálfsagt einhver sem spyr, hvemig
getum við leyft okkur að hugsa þannig, í stað
þess að gera bara það bezta fyrir hvem og
einn sjúklinga okkar. Þessu svara ég með
því að vísa í samfélagssáttmálann. Fólkið
hefir í Alþingiskosningum gefið til kynna,
að það vilji hafa opinbert heilbrigðiskerfi og
þetta leiðir rökrétt af því, að þeir sem innan
heilbrigðiskerfisins starfa, eru skuldbundnir til
að tryggja eftir beztu getu réttláta útdeilingu
takmarkaðra úrræða.
Ég er nú kominn að leiðarlokum og ég vona
að ykkur hafi ekki þótt erindið of fræðilegt.
Ekki veit ég hver umræða hefir verið hér á
landi um siðfræðileg málefni, en í Danmörku
að minnsta kosti, hefir mikið af umræðunni
um samfélags-siðfræðileg vandamál farið
fram á óhemju lágu þrepi. Mér þótti því vera
við hæfi, að skýra nokkur hugtök og draga
upp fræðileg mörk, sem síðan mætti nota í
umræðunni um hlutstæð málefni.
(Orn Bjarnason íslenzkaði)