Læknablaðið - 15.03.1990, Qupperneq 5

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 131-6
131
Jón Hrafnkelsson 1,2), Helgi Sigvaldason 2), Hrafn Tulinius 2), Þórarinn Sveinsson
1)
KRABBAMEINSÁHÆTTA HJÁ BÖRNUM
SEM FENGU GEISLAMEÐFERÐ VEGNA
GÓÐKYNJA SJÚKDÓMA FYRIR 1950
INNGANGUR
Skjaldkirtilskrabbamein hefur nokkra
sérstöðu á íslandi vegna þess hversu algengur
sjúkdómurinn er hér á landi. I nýútkominni
bók um nýgengi krabbameina sést að
nýgengi þessa sjúkdóms er hæst á Islandi af
Evrópulöndunum og með því hæsta sem gerist
í heiminum (1).
Um orsakir skjaldkirtilskrabbameins er lítið
vitað en þeir þættir sem best eru þekktir eru
jónandi geislun, erfðir, saga um góðkynja
sjúkdóma í skjaldkirtli og joðmagn í fæðu
(2). Þessi athugun beinist að því að athuga
hvort geislameðferð vegna góðkynja sjúkdóma
meðal barna á fyrri hluta þessarar aldar geti
skýrt háa tíðni skjaldkirtilskrabbameins á
íslandi.
Skjaldkirtill er eitt af næmustu líffærum
líkamans fyrir geislun hvað varðar myndun
krabbameina (3). Skjaldkirtill meðal
bama og unglinga er álitinn vera næmari
fyrir jónandi geislun en skjaldkirtill í
fullorðnum og hefur verið talað um að
þetta megi rekja til meiri vaxtarhraða
kirtilsins á bams- og unglingsárum en síðar
á æfinni (4). Börn sem fengu geislun t.d.
vegna sveppasýkinga í hársverði (5) eða
stækkaðs hóstarkirtils (6) voru í aukinni
áhættu að fá skjaldkirtilskrabbamein.
Eftir kjamorkusprengjuárásirnar á
Nagasaki og Hirosima fannst aukin tíðni
skjaldkirtilskrabbameins hjá einstaklingum
sem urðu fyrir geislun (7).
Rannsóknir hafa sýnt að fleiri æxlistegundir
en skjaldkirtilskrabbamein geta orsakast vegna
jónandi geislunar. Meðal annars hefur verið
sýnt fram á að æxli í heila og taugavef (8)
Frá Krabbameinslækningadeild Landspitala 1) og
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands. Barst
09/02/1989. Samþykkt 12/10/1989.
ásamt æxlum í húð og munnvatnskirtlum (9)
eru algengari meðal einstaklinga, sem fengu
meðferð með jónandi geislun á barnsaldri en
annarra.
Geislameðferð til lækninga hefur verið beitt
hér á landi frá 1914. Fyrsta röntgentækið
var pantað til Islands ári áður og var það
bæði notað til greiningar og meðferðar (10).
Gunnlaugur Claessen var fyrsti yfirmaður
Röntgenstofnunarinnar. Helstu sjúkdómarnir
sem reynt var að lækna með geislum fyrst
eftir að byrjað var að nota þessa meðferð
voru eksem og sveppasýkingar í húð, útvortis
berklar, sýkingar í hára- og svitakirtlum,
og keppur (struma) svo eitthvað sé nefnt
(10). Mikill meirihluti þeirra, sem fengu
geislameðferð, voru fullorðnir einstaklingar,
en þó var nokkuð um að böm fengu slíka
meðferð. Verulega hefur dregið úr notkun
geislameðferðar við góðkynja sjúkdóma.
Fljótlega hófst einnig meðferð á illkynja
æxlum með geislun og er sú meðferð nú einn
af homsteinum meðferðar við krabbameini.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Upplýsingar um geislameðferð er að finna í
gömlum sjúkraskrám Röntgenstofnunarinnar,
síðar Röntgendeildar og nú
Krabbameinslækningadeildar Landspítalans.
Farið var yfir skrár allra bama 15 ára og
yngri, sern höfðu fengið meðferð vegna
sveppasýkinga í hársverði (geitur) á árunum
1920 til 1950. Þessi hópur (hópur I) er tekinn
sérstaklega, þar sem þetta var algengasti
sjúkdómurinn, sem var meðhöndlaður
hjá bömum og öll fengu þau sams konar
geislameðferð. Skýrslurnar gáfu til kynna nafn
einstaklingsins og hversu gamall hann var
þegar meðferðin fór fram. Einnig var þar að
finna fjölda og magn geislana. Fæðingardagur